Ég hef sent Alþingi eftirfarandi umsögn um frumvarp til alaga
sem þingmenn Bjartar framtíðar hafa lagt fram á Alþingi um færslu
frídaga sem lenda í miðri viku að helgum. Umsögn mín beinist að því
er varðar færslu þess frídags sem nú er bundinn 1. maí, alþjóðlegs
baráttudags verkalýðsins, yfir á fyrsta mánudag í maí. Þetta atriði
gagnrýni ég. Önnur atriði frumvarpsins læt ég liggja milli hluta
þótt undir sumt megi taka, einkum þetta: "Beri jóladag, annan í
jólum, nýársdag og 17. júní upp á helgi skal veita frídag næsta
virkan dag á eftir." Frumvarpið má nálgast hér: http://www.althingi.is/altext/143/s/0019.html
Hér á eftir fer umsögn mín:
Sendandi:
Einar Ólafsson, kt. 1109492949
Trönuhjalla 13,
Kópavogi.
7. nóvember 2013
Umsögn um
Þingskjal 19 - 19. mál á 143. löggjafarþing: 2013-2014:
Frumvarp til laga um breytingu á lögum um 40 stunda vinnuviku,
nr. 88/1971, með síðari breytingum, og lögum um almennan frídag 1.
maí, nr. 39/1966 (færsla frídaga að helgum).
Umsögn þessi beinist að þeim hlutum frumvarpsins sem varða 1.
maí, þ.e. síðustu málsgrein 1. greinar, 2. grein og 3. grein.
1. maí: Alþjóðlegi verkalýðsdagurinn
Venjulegt heiti þess dags sem um ræðir er á ensku
"International Workers' Day" eða "Alþjóðlegi verkalýðsdagurinn".
Samsvarandi heiti eru venjuleg ef ekki opinber á ýmsum öðrum málum:
"Alþjóðlegi verkalýðsdagurinn" eða bara "Verkalýðsdagurinn".
Þessi frídagur er sem sagt ekki séríslenskur.
1. maí er opinber frídagur í meira en 80 löndum í Evrópu,
Ameríku, Asíu og Afríku. Í mörgum öðrum löndum stendur
verkalýðshreyfingin fyrir samkomum þennan dag þótt hann sé ekki
opinber frídagur. Ekki er að sjá að mikil hreyfing sé í þá átt að
færa þennan frídag til. Í fáeinum löndum, svo sem á Írlandi, er
hann fyrsta mánudag í maí sem og í Bretlandi síðan 1978. Hins vegar
er stutt síðan verkalýðsdagurinn varð opinber frídagur í nokkrum
löndum og þá venjulega bundinn við 1. maí. Í Indónesíu verður 1.
maí opinber frídagur á næsta ári og þá á þeim degi en ekki næsta
mánudegi við eða föstudegi.
Í fáeinum enskumælandi löndum er svokallaður "Labour/Labour
Day" í öðrum mánuðum og þá tengdur minningum um einhverja atburði
innanlands.
Á heimasíðu Alþjóðavinnumálstofnunarinnar (ILO) má lesa
eftirfarandi texta á ensku:
"May 1st is international labour day, a day which commemorates
a time of civil unrest in the late 19th century when workers in
industrialized countries demonstrated for improved working
conditions, wage raises and the establishment of a maximum working
day and week. Many of the demonstrations were suppressed with
force. The rights that demonstrators fought for at that time are
featured in the preamble to the original ILO Constitution and are
still current today."
4. maí 1886 safnaðist mannfjöldi saman á Haymarket-torginu í
Chicago í Bandaríkjunum til stuðnings verkfalli sem hafði hafist 1.
maí til að krefjast átta stunda vinnudags. Þeirri kröfu hafði þá
verið haldið uppi um árabil í Bandaríkjunum. Óeirðir brutust út,
nokkrir menn létust í átökunum og í kjölfarið hlutu nokkrir
fundarmanna þunga dóma, þar af voru fjórir dæmdir til dauða og
hengdir í nóvember 1887. Meintar sannanir fyrir sekt þeirra hafa
löngum þótt byggðar á veikum grunni.
Bandaríska verkalýðssambandið "The American Federation of
Labor" ákvað árið 1888 að 1. maí yrði helgaður baráttunni fyrir
styttri vinnudegi og 1890 var boðað verkfall um öll Bandaríkin á
þessum degi.
Annað alþjóðasambandið, sem var alþjóðlegt samband verkalýðs-
og sósíalistaflokka eða í raun meginhluta verkalýðshreyfingarinnar,
hélt sitt fyrsta þing í París árið 1889. Þá var ákveðið að taka upp
baráttu bandarísku verkalýðshreyfingarinnar og stefna að
alþjóðlegum aðgerðum 1. maí árið 1890. Á öðru þingi sambandsins
árið 1891 var samþykkt að gera þennan dag að árlegum baráttudegi. Í
framhaldi af því var svo skorað á verkalýðssamtök um allan heim að
standa fyrir því að verkafólk legði niður vinnu á þessum degi, 1.
maí, til að bera fram kröfur sínar.
Smám saman var farið að nýta þennan dag æ víðar sem baráttudag
og víða lagði verkafólk niður vinnu allan daginn eða hluta hans.
Lengi vel var það í óþökk atvinnurekenda og yfirvalda og oft fékk
fólk bágt fyrir, en loks var farið að láta undan kröfum
verkalýðshreyfingarinnar um að viðurkenna þennan dag sem opinberan
og lögbundin frídag. Á Íslandi var fyrsta kröfugangan á 1. maí
gengin 1923 og hefur dagurinn verið löggiltur frídagur á Íslandi
síðan 1966.
Hið sögulega og alþjóðlega samhengi: baráttudagurinn
Frídagurinn 1. maí er því þannig tilkominn að verkafólk lagði
niður vinnu þennan dag, ekki til að hvíla sig heima eða spássera í
skemmtigörðunum heldur til að krefjast styttri vinnudags og betri
kjara. 1. maí var upphaflega verkfallsdagur en ekki frídagur,
baráttudagur en ekki hátíðisdagur. Vissulega er vel við hæfi að
halda hátíð þennan dag og minnast margra og mikilvægra sigra og
áfanga verkalýðshreyfingarinnar í baráttunni fyrir betri kjörum. En
þeirri baráttu er ekki lokið. Það ætti íslenskt launafólk að vita
mæta vel. Þess vegna er 1. maí ennþá mikilvægur sem
baráttudagur.
Einnig er mikilvægt að hafa í huga alþjóðahyggjuna sem hefur
frá upphafi einkennt þennan baráttudag. Fyrir meira en 120 árum var
verkalýðshreyfingin mjög meðvituð um nauðsyn alþjóðlegrar samstöðu.
Nú, þegar fjármálakerfið er orðið alþjóðlegra en nokkru sinni fyrr
og komið fyrir allnokkru á það stig sem kallaði á nýtt orð,
"glóbalíseríngu", "hnattvæðingu", þá hefur nauðsyn hinnar
alþjóðlegu samstöðu sennilega aldrei verið meiri.
Það yrði dapurlegur ósigur fyrir verkalýðshreyfinguna ef þingið
færi nú að ráðskast með þennan dag fyrir verkalýðinn, ákveða upp á
sitt eindæmi að breyta honum í einberan frídag og rífa hann úr hinu
sögulega og alþjóðlega samhengi. Það yrði sigur þingsins yfir
verkalýðshreyfingunni á sama tíma og baráttan frá 1890 heldur áfram
með æ háværari kröfu um styttingu vinnuvikunnar, kröfu sem
óhjákvæmilega kemur til kasta Alþingis, og á sama tíma og
verkalýðshreyfingin stendur í stöðugri baráttu við að verja og bæta
kjör launafólks og þarf því virkilega á þessum hefðbundna
baráttudegi sínum að halda.
Það er von mín að Alþingi sjái sóma sinn í að láta
verkalýðshreyfingunni eftir allt frumkvæði að ráðstöfun og tilhögun
þessa dags.
Tillögur um breytingar á frumvarpinu
Ég legg því til að velferðarnefnd geri að minnsta kosti
eftirtaldar breytingar á frumvarpinu:
•1. Felli niður í heiti
frumvarpsins eftirfarandi orð: "og lögum um almennan frídag 1. maí,
nr. 39/1966".
•2. Felli niður í 1. gr. síðustu
setninguna: "Þá skal halda 1. maí hátíðlegan sem frídag verkamanna
fyrsta mánudag í maí, sbr. lög um almennan frídag vegna frídags
verkamanna 1. maí."
•3. Felli niður 2. gr.
•4. Felli niður 3. gr.
Ef þessar breytingar verða ekki gerðar, eða frumvarpið í heild
dregið til baka, er eðlilegt að gera eftirfarandi
athugasemdir:
Í fyrsta lagi: Orðalagið í 2. grein er harla klúðurslegt:
"Halda skal 1. maí hátíðlegan sem frídag verkafólks fyrsta mánudag
í maí" sem og samsvarandi orðalag í síðustu setningu 1. greinar.
Einhvern veginn er það ankannalegt að halda ákveðin mánaðardag
hátíðlegan á einhverjum öðrum mánaðardegi. Eðlilegra væri að nota
um þennan frídag eitthvert þessara heita: "(alþjóðlegi)
verkalýðsdagurinn", eða "(alþjóðlegur) baráttudagur verkafólks". Þó
væri enn eðlilegra að sleppa orðinu "alþjóðlegur" enda þá búið að
færa hann af þeim degi sem víðast hvar er notaður sem alþjóðlegi
verkalýðsdagurinn. Eðlilegast væri þó að sleppa öllum þessum heitum
og finna eitthvað enn annað ef ekki þykir nóg að hafa orðalagið
bara eitthvað á þessa leið: "Almennur frídagur skal vera fyrsta
mánudag í maí", enda má líta svo á að þá sé í raun búið að afnema
(alþjóðlega) verkalýðsdaginn sem frídag á Íslandi og setja í
staðinn annan dag sem almennan frídag.
Í öðru lagi: Ekki virðist vera gert ráð fyrir að
þjóðhátíðardagurinn, sem hefur verið haldinn hátíðlegur 17. júni,
verði færður að næstu helgi fyrir eða eftir. Ef nægileg rök þykja
vera fyrir að færa frídaginn af hinum hefðbundna verkalýðsdagi, þá
sé ég ekki af hverju það sama ætti ekki við um
þjóðhátíðardaginn.
Nokkrar heimildir fyrir sögulegum staðreyndum sem tíundaðar eru
í þessari umsögn má finna hér: