Fara í efni

Í TILEFNI SKRIFA RITHÖFUNDAR OG PRÓFESSORS

Frettablaðið
Frettablaðið

Birtist í Fréttablaðinu 12.08.10.
Á undanförnum tveimur áratugum hef ég  átt þess kost að koma að málefnastarfi á vegum Evrópusambandsins sem stjórnmálamaður og forsvarsmaður í verkalýðshreyfingunni og hef ég reynt að láta til mín taka í slíkri vinnu einsog ég frekast hef orkað.
Marga góða samstarfsfélaga - og skoðanasystkin - hef ég  eignast í gegnum tíðina á þessum vettvangi. Innan Evrópusambandsins eru að sjálfsögðu, einsog í öllu mannlegu samfélagi, mismunandi stefnur og straumar. Ofan á hafa orðið í seinni tíð sjónarmið markaðshyggju og hefur almannaþjónustan, svo og samningsréttarkerfi verkalýðshreyfingarinnar,  átt nokkuð í vök að verjast  fyrir ásókn þessara afla. Í þessu sambandi má nefna, sem nýlegt dæmi , þjónustutilskipun ESB sem samþykkt var í lok árs 2006. Tilskipunin var afgreidd frá Alþingi með fyrirvara. Þann fyrirvara hefði ekki verið hægt að setja  ef við hefðum verið innan ESB. Eftir að lyktir höfðu náðst á Evrópuþinginu um þjónustutilskipunina minnist ég þess að báðar fylkingar - þau sem vildu markaðsvæða samfélagsþjónustuna og hin sem voru því andvíg - hrósuðu sigri. Ástæðan var sú að allir sáu fram á  að túlkun á tilskipuninni færi fram í dómssölum og þóttust báðir aðilar hafa fundið í lokasamþykktinni syllu til að standa á í fyrirsjáanlegri viðureign fyrir dómstólum.

Markaður og dómsvald

Þetta tvennt virðist mér vera að gerast á vettvangi ESB: Aukin framsókn markaðsaflanna inn í lendur sem áður voru alfarið á vegum ríkis og sveitarfélaga og síðan hitt að dómstólar eru sífellt að verða meira stefnumótandi í málum sem eru í eðli sínu pólitísk, eða m.ö.o. lýðræðisleg úrlausnarefni, og snúa að skipulagi samfélagsins. Þetta vekur spurningar um hvort og hve lengi fyrirvarar sem kann að verða samið um halda gagnvart jafnræðisreglum sem dómstólar horfa jafnan til. Þegar jafnræðið snýr að markaðnum hafa félagslegir þættir oftar en ekki þurft að víkja fyrir kröfu um hömlulaus markaðsviðskipti.
Í þriðja lagi vil ég nefna harða og óbilgjarna afstöðu gagnvart öðrum ríkjum og viðskiptablokkum. Þetta þekkja þriðjaheimsríkin mæta vel og má í því sambandi nefna deilur um tolla á landbúnaðarvörum. Í GATS viðræðunum á vettvangi Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar hefur ESB einnig beitt sér gagnvart þriðja heiminum með kröfum á hendur þeim um markaðsvæðingu á grunnþjónustu. Þarna hefur ESB komið fram sem ein heild og fylgt mjög harðri eiginhagsmuna pólitík sem í einhverju samhengi hefði verið kölluð einangrunarhyggja. Í þessum anda þótti mér vera grein forseta framkvæmdastjórnar ESB, Hermans Van Rompuy, sem birtist í Morgunblaðinu 7. maí síðastliðinn.  

Forréttindi að verja!

Setti hann þar fram gamalkunna kenningu um evrópskt stórríki sem kæmi til með að heyja harðvítuga baráttu í samkeppni við önnur viðskiptaveldi í heiminum. Hann sagði að Evrópumenn ættu  „arfleifð" og „forréttindi" að verja: „Við erum mesta viðskiptaveldi heims. Þetta er árangur sem vert er að vera stoltur af. Hann sýnir einstaka getu okkar til að þróast og tryggja um leið arfleifð okkar. Við höfum enn getuna til þess. Í breytilegum heimi eru hins vegar önnur svæði tilbúin að gera betur en við efnahagslega. Störf okkar og áhrif eru í húfi." 
Sem andstæðingur inngöngu Íslands í ESB er ég orðinn vanur því að vera borið á brýn einangrunarhyggja  og þjóðremba einsog það er kallað. Ég sagði í grein í Morgunblaðinu 6. ágúst  þar sem ég fjallaði um þessa grein forseta framkvæmdastjórnar ESB, að slíkum aðdróttunum hlyti að linna á meðan boðskapur af þessu tagi væri borinn á borð í Brussel. Ég vísaði til nýlendutímans, yfirgangs Evrópuríkja fyrr á tíð og krafna um áhrif og athafnarými nú. Lífsrými var hugtak sem ég notaði nánast í framhjáhlaupi  um stórveldafrekju nýlendutímans en það er hugtak sem nasistum var tamt að nota á fjórða áratug síðustu aldar um landakröfur austur á bóginn. Og þar sem ég nefndi einnig aðra kunna vísan frá þessu tímaskeiði, um evrópska stórríkishugsun hlaut  ég að vera að halda því fram að samasemmerki væri á milli Evrópusambandsins og nasisma, væntanlega með útrýmingarherferðum, ofsóknum, gasofnum og kynþáttahyggju!

Gegn betri vitund

Auðvitað vakti ekkert slíkt fyrir mér og mig grunar að enginn trúi því raunverulega. En þarna var tækifæri til að afvegaleiða umræðuna, nokkuð sem ótrúlegustu menn hafa reynt að gera. Baldur Þórhallsson, prófessor í stjórnmálafræði við Háskóla Íslands, staðhæfir þannig í Fréttablaðinu í gær að ég hafi sagt Evrópusambandið byggja á hugmyndafræði Hitlers! Baldur segir sig hafa sett hljóðan við þessi tíðindi. Ég skal játa að sama henti mig þegar ég hugsaði til þess að prófessor við Hásóla Íslands skyldi leggjast eins lágt og hann gerði.
Guðmundur Andri Thorsson lét ekki sitt eftir liggja í grein sem hann reit í  Fréttblaðið í byrjun vikunnar. Hún heitir Ísland úr EFTA! Kjörin burt! og á fyrirsögnin að vísa til mín og sjónarmiða minna. Látum vera þótt Guðmundur Andri fari rangt með og skrumskæli málflutning minn. Ég á að vera „sjálfskipaður vinstrimaður" sem „aldrei" minnist á „lífskjör almennings í umræðu um Evrópumál" nema í því skyni að snúa út úr. Staðreyndin er sú að ég hef aldrei sagst vilja ganga úr EFTA, aðeins lýst  vaxandi efasemdum um ágæti EES-samningsins og sagði ég nýlega í grein hér í blaðinu að ég hefði fremur kosið tvíhliða samning við ESB, eins og EFTA ríkið Sviss gerði. Það er hins vegar rétt hjá Guðmundi Andra að ég er sjálfskipaður vinstri-maður enda í eigin valdi sem betur fer hvaða  skoðanir ég hef. Við erum frjáls til skoðana vona ég. Um Evrópusambandið hef ég nánast aldrei rætt nema í tengslum við lýðræði og lífskjör og vísa ég orðum Guðmundar Andra á bug um þau efni.

Að bera fé á fólk

Í grein minni í Morgunblaðinu tefldi ég fram valkosti við stórveldishugsun Hermans Van Rompuy og spurði  hvort væri „ vænlegra fyrir okkur - sem erum þrjú hundruð þúsund talsins - að taka þátt í alþjóðasamstarfi sem neytendur á evrópskum stórmarkaði með takmörkuð lýðræðisleg áhrif, eða efla okkur sem fullvalda ríki sem á í samskiptum við önnur ríki með beinni aðkomu að samningum um öll okkar mikilvægustu mál - þar á meðal ráðstöfun sjávarauðlindarinnar, okkar dýrmætasta fjársjóðs?" Ég spurði hvers vegna við ættum „að fórna þessari úrvalsstöðu?"
Þá  varaði ég við því að Íslendingar létu glepjast af gjafastyrkjum sem boðaðir væru í tengslum við „aðlögunarferli" Íslands að ESB. Hef ég áður lýst skoðunum mínum á því að ESB skuli ætla að bera á okkur fé með þessum hætti, og villa okkur þannig sýn, en nákvæmlega þeim augum lít ég þessar styrkveitingar. Í grein minni minnti ég á gjafir hvíta mannsins í Norður-Ameríku þegar hann var að kaupa sér velvilja frumbyggja. Eitthvað fór þetta fyrir brjóstið á einhverjum. Eflaust er hægt að finna á þessu önnur heiti til að viðkomandi líði betur. Til dæmis að tala um pólitískar mútur.

Viðræðuferli að snúast upp í aðlögun?

Ég er einn þeirra sem greiddi atkvæði með aðildarumsókn Íslands að ESB. Ástæðan var sú að vísbendingar hafa komið fram um að stór hluti þjóðarinnar vildi láta á þetta reyna og síðan færi fram atkvæðagreiðsla um niðurstöðuna. Þetta gerði ég í anda lýðræðisins.
Það breytir því ekki að ég tel hag Íslands betur borgið utan ESB en innan, er mjög gagnrýnin á stefnu bandalagsins og mislíkar hvernig viðræðuferlið er að snúast upp í aðlögunarferli.

---------------------------

Við birtingu greinarinnar féllu nokkrar setningar niður fyrir slysni. Fréttablaðið greindi frá þessu í dag og vísaði í rétta útgáfu á visir.is sömu útgáfu og er hér að ofan.