ÁBYRGA OG YFIRVEGAÐA LÖGREGLU
Birtist í Fréttablaðinu 21.03.13.
Hið gamalgróna félag Varðberg, sem lét mjög til sín taka á kaldastríðs-tímanum, fundaði í Þjóðminjasafninu í vikunni sem leið. Fréttablaðið greindi skilmerkilega frá fundinum á föstudag undir fyrirsögninni : „Frumvarp Ögmundar þrengir að lögreglu." Og í undirfyrirsögn eru aðalatriðin í málflutningi aðalræðumannsins, lögreglustjórans á höfuðborgarsvæðinu, dregin saman á eftirfarandi hátt: „Stefán Eiríksson segir götuvændi, vasaþjófnað, gengjastríð, skipulögð rán og betl geta orðið að veruleika á Íslandi fái lögregla ekki auknar rannsóknarheimildir. Lögregla reki sig á veggi þegar kanna þurfi bakgrunn vafasamra manna."
Á Varðbergi
Þetta eru nokkuð sverar yfirlýsingar og væri fróðlegt að fá frekari skýringar frá lögreglustjóranum.
Björn Bjarnason, fyrrverandi dómsmálaráðherra og formaður stjórnar Varðbergs, tekur að vanda þátt í hræðsluáróðrinum og segir á vefsíðu sinni: „Ögmundur Jónasson stendur gegn þróun löggjafar í þessu efni, ekki megi veita heimildir til forvirkra rannsókna gagnvart hópum sem berjist fyrir ákveðnum skoðunum. Þetta viðhorf er vísasta leiðin til að skapa skjól fyrir öfgahópa sem svífast einskis til að vinna málstað sínum brautargengi."
Til að útskýra aðeins bakgrunn þessarar umræðu þá er ákall um „forvirkar rannsóknarheimildir" vanalega sett fram með vísan til þeirra heimilda sem leyniþjónustur hafa í nágrannaríkjunum. Sjaldnast er hins vegar greint hvað nákvæmlega á að felast í þessum heimildum hér á landi en þeir sem þær vilja láta ekkert tækifæri ónotað til að kalla eftir þeim. Þennan málflutning heyrum við frá nokkrum þingmönnum Sjálfstæðisflokks, Framsóknar og Samfylkingar, auk fyrrverandi dómsmálaráðherra og stöku stjórnendum innan lögreglunnar.
Alltaf sama viðkvæðið
Ef vá steðjar að þá er lausn þessara aðila: Forvirkar rannsóknarheimildir!
Sem dæmi má nefna að þegar fréttir bárust af glæpamanni sem talinn er hafa beitt tugi barna kynferðislegu ofbeldi voru viðbrögðin þau að lögreglan þyrfti frekari rannsóknarheimildir. Staðreyndin er hins vegar sú að þær heimildir sem þá var kallað eftir eru þegar fyrir hendi, að því gefnu að rannsókn beinist að manni sem grunaður er um alvarleg afbrot, í samræmi við þær meginlínur sem lagðar eru af Mannréttindadómstóli Evrópu.
Þegar ráðist var í samhent átak til að sporna gegn skipulagðri glæpastarfsemi var viðkvæðið að átakið væri orðin tóm ef ekki fylgdu ótakmarkaðar rannsóknarheimildir lögreglu. Ég vildi hlusta á varnaðarorð lögreglunnar, einkum þeirra sem eru hófsamari í nálgun, og setti því af stað vinnu við samningu frumvarps sem var ætlað að koma til móts við óskir um heimildir vegna baráttu gegn skipulagðri glæpastarfsemi og þá einmitt með því að tengja rýmri heimildir við það brot á hegningarlögum sem skipulögð brotastarfsemi er, m.ö.o. að láta lagaheimildir einskorðast við þá ógn sem var talin þeim til réttlætingar.
Þörf á góðri dómgreind
Slíkt frumvarp lagði ég fram á Alþingi. En nú bregður svo við ýmsir telja fjarri því gagnlegt að fá slíkar rannsóknarheimildir, þær þyrftu að ná utan um fleiri óskilgreinda brotaflokka og heimila opnari túlkun.
Þegar ekki er fallist á slíkt þá mæta fyrrgreindir málsvarar í fjölmiðla og á fundi hjá Varðbergi og segja að verði ekki farið að þeirra vilja þá verði hér framið hryðjuverk á næstu tíu árum og að skipulögð glæpastarfsemi færist út á göturnar.
Auðvitað er aldrei hægt að fullyrða um ókominn tíma en staðreyndin er sú að mörg ríki sem hafa þurft að þola hryðjuverk og skipulagða glæpastarfsemi á götum úti, hafa lögreglu sem hefur víðtækar njósnaheimildir. Og ennfremur þá hefur innlent átak gegn skipulagðri glæpastarfsemi þegar skilað ótvíræðum árangri. Þennan málflutning er því erfitt að skilja nema það vaki fyrir mönnum að knýja fram breytingar með því að hræða fólk. Það hefur aldrei gefist vel. Hræðslan truflar dómgreindina.
Skýr og markviss lög
Það frumvarp til breytinga á sakamálalögum sem lögreglustjórinn á höfuðborarsvæðinu vísaði til í erindi sínu hjá Varðbergi og rataði í fyrirsögn fréttar Fréttablaðsins var samið af Réttarfarsnefnd að minni ósk og liggur nú fyrir Alþingi. Þar eru gerðar tillögur um að skilgreina og skýra rannsóknarheimildir lögreglu sem krefjast dómsúrskurðar, s.s. til að hlera síma fólks eða nota eftirfararbúnað. Í stað þess að skírskota til tiltekins refsiramma brota sem viðkomandi er grunaður um að fremja eða að ríkir einka- eða almannahagsmunir séu fyrir hendi, eins og kveðið er á um í núgildandi lögum, skulu bæði þessi skilyrði vera til staðar, en refsiramminn er þó færður úr átta árum í sex ár. Að auki fengist heimild til notkunar þessara rannsóknarúrræða ef um er að ræða mansal, skipulagða glæpastarfsemi, gróft ofbeldi, brot gegn nálgunarbanni og nokkra aðra skilgreinda glæpi sem ekki flokkast undir þann refsiramma sem kveðið er á um í frumvarpinu en eru sannanlega alvarleg brot og ógn við samfélagið.
Í greinargerð eru síðan skýrari skilgreiningar en nú er að finna í lögum og er þannig m.a. leitast við að skýra hvað átt er við með hugtökunum almannahagsmunir og einkahagsmunir. Hefur verið kallað eftir þessu um skeið, enda mikilvægt að rannsóknarheimildir lögreglu séu skýrar og að sem minnstu matskenndar.
Þörf á málefnalegri umræðu
Mikilvægt er að fá fram vel ígrundaða og málefnalega gagnrýni á þetta frumvarp. Hvaða alvarlegu brot eru það sem menn hafa áhyggjur af að gætu ekki fallið undir þennan ramma? Hvað er það í þessum breytingum sem talið er þrengja að lögreglu? Málefnaleg rök þurfa að vera fyrir því að beita svo íþyngjandi úrræðum sem símahlerun og notkun eftirfararbúnaðar eru. Menn verða að tala skýrt. Þegar störf lögreglu eru annars vegar er það skylda okkar allra að forðast hræðsluáróður og predikanir um patentlausnir sem hæglega gætu verið á kostnað mannréttinda. Við viljum ábyrga og yfirvegaða lögreglu.
Umfjöllun Smugunnar: http://smugan.is/2013/03/ogmundur-hraeda-folk-til-ad-fa-forvirkar-rannsoknarheimildir/