EIGNARNÁM ER SVARIÐ
Birtist í DV 10.06.14.
Einkaeignarréttinum eru settar ákveðnar skorður hvað
náttúruna áhrærir. Þannig getur landeigandi ekki meinað neinum að
njóta náttúruundra þótt hann eigi landið sem að þeim liggur. Hann
getur takmarkað umgang ef land liggur við skemmdum en ekki krafist
gjalds sem skapar honum arð. Þetta segja landslög og það sem meira
er, yfir þúsund ára saga Íslendinga er samfelld viljayfirlýsing um
að náttúran sé okkar allra. Síðan er allt annar handleggur að
landeigendur geta nýtt hugvit til að hagnast á náttúrugæðum með því
að veita þjónustu og hagnast þannig á eigin sköpun.
Land tekið undir vegi með eignarnámi
Eignarnám á landi er ekki eftirsóknarvert í sjálfu sér. Þó
tíðkast það án þess að sérstaklega hátt fari. Á hverju ári
stendur Vegagerðin í samningaþjarki við landeigendur um bætur fyrir
lönd sem verða fyrir valinu undir vegstæði. Ef samningar nást ekki
er landið tekið eignarnámi og sérstök matsnenfnd úrskurðar bætur.
Hjá Vegagerðinni hef ég fregnað, að eignarnám sé tíðara nú en áður
var, einfaldlega vegna þess að landeigendur hafi heldur fært sig
upp á skaftið í bótakröfum þannig að samningar nást ekki.
Almannahagur ofar einkahagsmunum
Ég neita því ekki að stundum hlýtur samúð okkar að liggja nærri
landeigendum þegar fallegt land fer undir veg eða þegar vegalagning
eða umferð veldur þeim ama. Fáir hafa þó orðið til að taka upp
hanskann fyrir landeigendur hvorki í tjónabótastríði við
Vegagerðina eða þegar hverir hafa verið teknir til almannanota eins
og gerðist með Deildartunguhver upp úr miðri síðustu öld.
Flestir viðurkenna og virða þá meginhugsun að ríkir
almannahagsmunir eigi að vera settir ofar þröngum
einkahagsmunum.
Náttúrugersemarnar eru okkar allra
Auðvitað eru mörg tilvik á gráu svæði. Þannig var ég ekki sáttur
þegar rætt var um eignarnám undir rafmagnslínur á Reykjanesi fyrir
nokkrum vikum. Þar mátti nefnilega deila um vægi almannahags.
Það verður hins vegar varla gert hvað varðar helstu náttúrugersemar
Íslands.
Þar er hópur landeigenda, sem eiga land sem að þeim liggur, búinn
að bíta það í sig að þeir geti gert þær að féþúfu fyrir sína
prívatbuddu. Það er hins vegar mikill misskilningur. Það er hvorki
leyfilegt samkvæmt gildandi landslögum að krefjast aðgangseyis að
náttúrundrum, nema að tilteknum forsendum sé fullnægt,
né leyfir það þúsund ára hefð.
Linkind stjórnvalda
Rikisstjórnin hefur sýnt fádæma linkind gagnvart rukkurum
sem að hætti stigamanna stilla sér upp fyrir framan ferðamenn
og krefja þá um peninga. Þetta gerðist við Geysi í vor sem
kunnugt er. Þar stöðvaði almenningur rukkarana með því að neita að
borga og er málið nú á leið inn í dómssali að undirlagi
stjórnvalda. Það er vel. En í Kerinu í Grímsnesi er aftur farið að
rukka og eina sem heyrst hefur frá ríkisstjórninni, vegna
þessara lögbrota, eru yfirlýsingar ferðamálaráðherrans sem segir að
hún viti ekki betur en að rukkunin gengi prýðisvel!
Viljum vörn gegn ofbeldi
Við sem teljum gjaldheimtuna vera lögbrot og gangi auk þess
þvert á aldagamlar hefðir og reyndar einnig nýrri hugmyndir um
almannarétt, hefðum viljað vera varin af stjórnvöldum; varin svipað
og almennt er gert þegar rán er framið.
Frá þessum sjónarhóli - þar sem almannahagur er hafður að
leiðarljósi - verður varla sagt að rukkunin gangi vel. En stilli
ráðherrann sér upp við hlið þeirra Óskars Magnússonar í Kerinu eða
Ólafs H. Jónssonar sem á land í námunda við Dettifoss og fleiri
náttúruperlur á Norðausturlandi, má vissulega til sanns vegar
færa að allt sé að komast í réttan farveg.
Nú fréttist af samningum á Norðausturlandi við landeigendur
við Dettifoss og víðar. Þar er enn haft í hótunum af hálfu
landeigenda um að gjaldtaka hefjist fljótlega á einhverjum
stöðum en landeigendur hafi hins vegar ákveðið að fresta
gjaldheimtu við sjálfan Dettifoss - en aðeins um
sinn!
Gripið verði í taumana
Auðvitað ber stjórnvöldum að grípa þegar í stað í taumana
almenningi til varnar. Löglausar gjaldheimtur verður að stöðva
þegar í stað. Ef menn láta sér ekki segjast er bara um eitt að
ræða: Eignarnám! Sjálfum finnst mér fullkomlega eðlilegt að taka
allar helstu náttúruperlur landsins eignarnámi. Landeigendum yrði
þá greitt sanngjarnt gjald fyrir.
Í trúarbrögðum er talað um náttúruna sem sköpun guðs. Látum það
liggja milli hluta. Hitt getum við þó fullyrt að Óskar Magnússon
bjó ekki til Kerið í Grímsnesi og Ólafur H. Jónsson skóp ekki
Dettisfoss.