miðvikudagur, 25. febrúar 2015

FJALLAÐ AF ÞEKKINGU UM RÍKISVALD OG ÞEKKINGU

Í gær sótti ég athyglisverðan og vekjandi fyrirlestur Sveins Mána Jóhannessonar, sagnfræðings, um ríki og þekkingu í Bandaríkjunum á 19. öld.
Sveinn Máni leggur stund á sagnfræðirannsóknir í Cambridge í Englandi.og fjallar doktorsritgerð hans um þetta efni. Sagnfræðingafélag Íslands stóð fyrir þessum fyrirlestri sem var fjölsóttur.

Ég ætla ekki að rekja efnistök Sveins Mána í neinum smáatriðum en á þessari slóð er að finna örstutta samantekt:

Ástæðan fyrir því að mér þótti fyrirlesturinn athyglisverður og vekjandi var sú, að þar var dregin  upp mjög skýr mynd af þróun hins evrópska ríkis annars vegar, sem byggði á sterku ríkisvaldi og vilja til að styrkja það og hins vegar af þróun  "landnemaríkisins" sem byggði á efasemdum og jafnvel andúð á sterku miðstjórnarvaldi en jafnframt viljanum til að nema lönd í eiginlegri og óeiginlegri merkingu. Þar gegndi þekkingaröflun og þekkingarleit lykilhlutverki, hvort sem var á eigin landi eða heiminum almennt.

Þessi ólíka nálgun skýrir síðan að einhverju leyti þann veruleika sem blasir við þegar kemur fram á 20. öldina og jafnvel fram á okkar dag: Annars vegar sterkt utanumhald hins opinbera valds í Evrópu um nánast alla grunnþjónustu samfélagsins - nokkuð sem hefur þó verið að draga úr á allra síðustu áratugum og hins vegar beiting ríkisvaldsins vestan hafs í því augnamiði að færa út hin eiginlegu og óeiginlegu landamæri.

Í rauninni er það mjög merkilegt að í Bandaríkjunum, landi einkaeignarréttarins, hefur fram á þennan dag verið ríkjandi það viðhorf að aðgangur að rannsóknum og þekkingu eigi að vera frjáls og óhindraður. Í þessu hefur reynst vera fólginn gríðarlegur jákvæður sprengikraftur.

Það var fróðlegt að slást í för með Sveini Mána gaumgæfa rætur þessarar hugsunar.