“ÞVÍLÍK SKÖMM”
.
Á síðasta degi liðins árs birtist
leiðari í Fréttablaðinu sem fjallaði um meðferð embættis Sérstaks
saksóknara á málum sem embættið hefur haft til meðferðar. Áður
hafði Fréttablaðið - sem stundum fyrr - slegið upp fréttum af
meintri valdníðslu embættisins við rannsókn á efnahagsbrotum í
aðdraganda hrunsins.
Hver brýtur mannréttindi?
Í þessu tilviki var um að ræða tryggingafélagið Sjóvá sem hafði
verið til rannsóknar hjá embættinu en ekki verið taldar forsendur
til lögsóknar á hendur forstjóra þess eftir fimm ára
rannsóknarferli. Fréttablaðið taldi mannréttindi hafa verið brotin
á forsvarsmönnum fyrirtækisins með því að halda þeim svo lengi í
óvissu og höfundur umrædds leiðara sparaði ekki stóru orðin þegar
hann klykkti út: "Þvílík skömm fyrir sérstakan
saksóknara."
Nú er það svo að varla þarf nokkurn mann að undra þótt
tryggingafélagið Sjóvá skuli hafa verið tekið til rannsóknar en í
aðdraganda hrunsins höfðu orðið breytingar á eignarhaldi með
margvíslegum tilfæringum og beindist rannsóknin m.a. að
lánveitingum úr tryggingabótasjóði félagsins. Einsog fram hefur
komið hélt Sjóvá með sjóði sína suður í lönd og fjárfesti í
áhættufyrirtækjum með þeim afleiðingum að ákvörðun var tekin, með
réttu eða röngu, að veita milljörðum af skattfé til bjargar
félaginu, auk þess sem iðgjöldin voru keyrð upp - m.a. um 40% í
byrjun árs 2009. Þannig að almannahagsmunir voru þarna vissulega í
húfi og fráleitt annað en að glannalegar fjárfestingar yrðu
skoðaðar með tilliti til lögmætis og réttarstöðu.
Síðan er það annað mál hverjar ástæður eru fyrir því að rannsókn
tekur langan tíma. Krufning á orsökunum gæti gefið okkur
vísbendingu um hvar skömmin á heima og þá jafnframt hver það er sem
brýtur mannréttinidin..
Formgalla-lögfræði
Það sem augljóslega hefur gerst á Íslandi - að hluta til í
tengslum við hrunmálin - er að málsmeðferð fyrir dómskerfinu hefur
leitað í svipaðan farveg og við þekkjum af afspurn frá
Bandaríkjunum þar sem fjölmennar sveitir rándýrra lögfræðinga taka
að sér mál fyrir borgunarmenn, finna á þeim alls kyns formgalla og
koma þannig í veg fyrir sakfellingu í brotum sem öllum almenningi
þykja augljós.
Réttarkerfið þarf vissulega að vera vandað í vinnubrögðum og
standast nákvæma skoðun en hitt er líka til í dæminu að
formgalla-réttarkerfið verði yfirsterkara réttlætis-réttarkerfinu
þannig að fyrir vikið glatist trúverðugleiki þess.
Form til góðs og ills
Ekki svo að slkilja að ég vilji gera lítið úr formi og formgöllum. Réttarkerfið er eðli máls samkvæmt grundvallað á formi. Form og formfesta er andstæðan við duttlunga og geðþótta. En form getur líka verið uppspretta mistaka ef ekki er nægur mannskapur og fjármunir fyrir hendi. Þess vegna leita efnamenn jafnan varna í forminu en síður í efnisatriðum. Og þeir, og stðuningsmenn þeirra, vita sem er, að öruggasta leiðin til að vernda efnaða lögbrjóta er að skera niður hjá ákæruvaldinu.
Eva Joly
Í Kastljósi Sjónvarps var fyrir nokkrum dögum mætt til leiks Eva
Joly, ráðgjafi Sérstaks saksóknara í kjölfar hrunsins. Í viðtalinu
lýsti hún því mati sínu að málsmefðerð efnahagsbrota í íslensku
réttarkerfi hefði verið fagmannleg og markviss og tekið minni tíma
en sambærileg mál annars staðar.
Viðbrögðin við viðtalinu við Evu Joly voru almennt mjög jákvæð en
heiftúðug af hálfu þeirra sem sýnilega skjálfa nú á beinum vegna
hugsanlegrar afhjúpunar á skattaundanskotum þeirra sjálfra eða
skjólstæðinga þeirra.
Haukar í horni
Þessir aðilar eiga hauka í horni í Stjórnarráði Íslands, sem
markvisst hafa skorið niður fjárveitingar til embættis Sérstaks
saksóknara. Niðurskurðurinn torveldar embættinu að sjálfsögðu að
rækja hlutverk sem löggjafinn hefur ætlað því.
Væri ekki nær að Fréttablaðinu þætti þetta vera skammarlegt í stað
þess að veitast að þessu mikilvæga embætti með gífuryrðum?
Það er vissulega rétt hjá Fréttablaðinu að sakborningum ber að sýna
tillitssemi og nærgætni. Þeir eiga rétt á því. Ef rannsókn hefur
legið niðri um lengri eða skemmri tíma og þannig lengt erfiða bið,
þá ber að spyrja hvað valdi. Gæti þar verið um að kenna fjárskorti
sem þá hlýtur að skrifast á reikning stjórnvalda en ekki embætti
Sérstaks saksóknara. Er skömmin þá ekki þeirra?
Hvernig væri að fá eins og einn leiðara um þetta.