HVAÐ ER SVO GLATT ... : OPIÐ BRÉF TIL RITSTJÓRA KJARNANS
Að undanförnu hef ég tekið þátt í umræðu um barnaverndarmál og þá
einnig blandað mér í þær deilur sem sprottið hafa í kjölfar
kvörtunarmála barnaverndarnefnda í Reykjavík og Hafnarfirði á
hendur Barnaverndarstofu og forstjóra hennar sérstaklega, Braga
Guðbrandssyni. Málið hefur teygt anga sína víða, framboð Braga til
setu í Barnaréttarnefnd Sameinuðu þjóðanna hefur komið við sögu,
leki persónuupplýsinga og nú síðast afhending slíkra gagna til
fjölmiðla, hvort hún hafi samræmst upplýsingalögum og þá einnig
persónuverndarlögum, yfirlýsingar ráðherra í þinginu,
"frumkvæðisrannsókn" velferðarnefndar og ákvörðun
ríkisstjórnarinnar að láta fara fram rannsókn á öllum
málavöxtum.
Málið á sér sögu sem ekki allir vilja að sögð verði
Eðlilegt er að slík rannsókn teygi sig til þess tíma þegar þessar deilur hófust fyrir alvöru, þ.e síðastliðið haust. Athygli hefur verið vakin á því að fyrrverandi ráðherra, Þorsteinn Víglundsson, vill ljúka málinu hið fyrsta og þá án þess að rannsóknin taki til þess tíma þegar þessar deilur urðu til en það var einmitt í hans ráðherratíð. Ýmsir furðuðu sig á því hve langt ráðherrann þáverandi hafði gengið í því að taka afstöðu gegn Barnaverndarstofu í deilunum við Reykjavík og Hafnarfjörð í fyrrahaust og hve hart var þá þrýst á hraðsoðna stjórnkerfisbreytingu, sem innan Barnaverndarstofu var litið á sem veikingu eftirlitskerfisins.
Of mikið eftirlit?
Það vill stundum gleymast í þessari umræðu að helstu
ávirðingar á hendur Barnaverndarstofu hafa verið þær að ganga of
hart fram í eftirlitshlutverki sínu og þá er mér kunnugt um að "á
sakaskrá" forstjórans er að hafa ekki alltaf verið leiðitamur
handlangari í pólitísku kjördæmapoti ráðherra í gegnum tíðina.
Yfirvofandi áminningu Barnaverndarstofu á hendur barnaverndarnefnd
Reykjavíkurborgar vegna þess máls sem gerð var skil í
sjónvarpsþættinum Kveik á dögunum, var án efa ekki tekið léttilega.
Þá þykir það nú líklegra en hitt að það sem ráðherrann fyrrverandi
gaf í skyn og sumir fjölmiðlamenn og þingmenn staðhæfðu, að hafi
verið óeðlileg afskipti af Hafnarfjarðarmálinu svokallaða, hafi i
reynd verið fullkomlega eðlileg embættisfærsla. Sjálfur hef ég
sannfærst um að svo hafi verið og hef ég reynt að færa rök fyrir
þeirri afstöðu minni.
Samtryggingarkerfi?
Það er hins vegar hægara sagt en gert að koma slíkri afstöðu á
framfæri án þess að sæta ásökunum um annarlegar hvatir.
Fjölmiðlamenn margir, þar á meðal ritstjóri Kjarnans, Þórður Snær
Júlíusson, afgreiðir menn á borð við mig á einfaldan hátt: Þinn
glæpur er að vera sá sem þú ert. Meira þykir ekki þurfa til. Þórður
Snær hefur orðið:
"Viðbrögðin um helgina, frá allskyns valdafólki víða að úr
hinu pólitíska litrófi, sem á það sameiginlegt að vera hluti
af samtryggingarkerfi þess, eru orðin mjög kunnugleg. Kröftug
viðspyrna þar sem lagt er upp að þvæla málið, einblína á
aukaatriði þess og leggja áherslu á að það sé eitthvað
athugavert við þá sem spyrja spurninga, vilja rannsaka eða
krefjast að ábyrgð sé öxluð. Þessa viðspyrnu sjáum við til dæmis
í ritstjórnarskrifum Morgunblaðsins, í orðræðu
stjórnarliða og íbloggfærslum gamalla
valdamanna. Krakkinn ætti að skammast sín fyrir að
segja að keisarinn sé allsber. Öll viðbrögðin eru
samkvæmt handbókinni. Heilög vandlæting gagnvart þeim sem
kalla eftir því að allt sé uppi á borðum. Ásakanir um
tilefnislaus upphlaup án þess að fjallað sé um efnisatriði
málsins. Samkvæmt
umfjöllunar Stundarinnar, sem er studd
frumgögnum ... "
Þörf á upplýstri rökræðu
Ég mun vera "gamli valdamaðurinn" enda þar gefin slóð á
skrif mín. Ég leyfi mér hins vegar að segja í fullri einlægi, að
þótt ég hvorki geti né vilji afneita fortíð minni, þá hef ég ekki
reynt að drepa þessu máli á dreif. Þvert á móti hef ég gagnrýnt þá
sem forða sér frá því að taka slíka umræðu, hreinlega með því að
sniðganga hana eða með því gera þá sem eru á öndverðum meiði
tortryggilega, m.a. með tilvísan í aldur þeirra, kynferði eða
einhvers kona tengsl sem hljóti að vera vafasöm.
Ég get hins vegar vísað í fjölmörg skrif með áherslu á upplýsta
rökræðu um alla efnisþætti málsins, nú síðast í blaðagrein í DV þar
sem ég kalla eftir stórátaki í barnaverndarmálum. Það er sannfæring
mín að álagið á þá starfsmenn sem sinna þessum málum, hvort sem er
hjá ríki eða bæ, sé allt of mikið og víða einnig brotalamir í
skipulagi: http://ogmundur.is/annad/nr/9388/
.
Allt í einum graut: hinir spilltu og hinir vammlausu
Í leiðara Kjarnans er blandað saman ýmsum helstu
"spillingarmálum" síðari tíma og þau sett undir sama hatt, gamalt
morkið Ísland standi gegn unga vammlausa Íslandi, sem berjist af
einurð gegn vina- og hagsmunatengslum og hvers kyns
samtryggingarspillingu í opinberu lífi. Lesendum eru gerð ljós
þessi markmið, síðan er dregin upp mynd með huglægum tengingum og
svo botnað með "rökstuddri" niðurstöðu:
"Nú er nýr slíkur dans að hefjast. Innihaldið er
sambærilegt. Leyndarhyggja, valdníðsla og sérhagsmunagæsla.
Já, og meint barnaníð. Rökstuddur grunur er uppi um að Ásmundur
Einar Daðason, félags- og jafnréttismálaráðherra, hafi orðið
uppvís að því að blekkja þingheim, leyna gögnum, að hafa ekki
uppfyllt eftirlitsskyldu sína og gera ríkisstjórnina
samseka í öllu saman ... Næstu skref verða alveg eins og í
ofangreindum málum. Fjölmiðlar og valdir þingmenn standa í
lappirnar, krefjast frekari upplýsinga og gagna og frekari
ljósi verður varpað á mál sem varðar skýra almannahagsmuni. Þ.e.
mögulegt brot ráðherra í starfi sem nú er rökstuddur grunur um
að hafi átt sér stað ..."
Alhæfingar og fordæmingar
Í leiðara Þórðar Snæs er alhæft án afláts og síðan dæmt og
fordæmt. Það gæti gengið ef innihaldið risi undir slíku og ef byggt
væri á góðri fagmennsku, "prófessionalisma" í fréttamennsku. Því er
hins vegar ekki að heilsa.
Greinilegt er að umfjöllun Stundarinnar þykir Þórði Snæ góð, því
hún byggi á "frumgögnum". Ekki orð um það hvort frumgögnin
kunni að hafa verið tilviljanakennd og hvernig úr þeim hafi verið
lesið og hversu siðleg umfjöllunin hafi verið með tilliti til
barnanna og annarra hlutaðeigandi, sem Stundin notfærði sér í
uppslætti sínum. Fordæming, sögð og ósögð, í máli og mynd er að
finna í garð núverandi félagsmálaráðherra en upphafning forverans
sem þó hafði komist að niðurstöðu að órannsökuðu máli; ekki er að
finna stakt orð um deilur innan stjórnsýslunnar, þar á meðal kæru
um vanhæfi einstaklinga í ráðuneyti til að kveða upp óhlutdrægan
úrskurð vegna fyrri tengsla, engar efasemdir um órökstudda
sleggjudóma þeirra alþingismanna sem Þórður Snær segir að "standi í
lappirnar" í málum af þessu tagi og að sjálfsögðu ekki orð um
fréttaflutning þeirrar stofnunar sem við helst teljum okkur geta
gert kröfur til, þ.e. Ríkisútvarpsins.
Þar hefur fréttaflutningurinn vissulega ekki allur verið á einn veg
en fréttastofa sem leyfir sér að segja í uppsláttarfrétt að
forstjóri Barnaverndarstofu hafi varið barnaníðing, án þess að
finna orðum sínum stað og án þess nokkurn tímann að leiðrétta
ranghermi í þessa veru eða í það allra minnsta að setja fram
efasemdir, verður varla talin vönd að virðingu sinni.
Afstaða mín og tengsl
Svo að það sé alveg kýrskýrt þá hef ég verið í hópi þeirra sem
hef viljað að Ísland léti til sín taka á alþjóðavettvangi á sviði
vísinda og velferðarmála og þá ekki síst í barnaverndarmálum. Þessu
hef ég margoft talað fyrir, innan þings og utan, skrifað fjölmargar
greinar um barnaverndarstarf á vegum Evrópuráðsins, framlags
Íslands þar og fagnaði því þess vegna þegar ákveðið var að styðja
að Íslendingar fengju fulltrúa í Barnaréttarnefnd SÞ. Vissi ég til
þess að fyrir þessu væri breiður stuðningur erlendis - ekki Íslands
vegna heldur þess frambjóðanda sem nefndur hefur verið.
Til sanns vegar má færa að ég tengist Ásmundi Einari Daðasyni,
félagsmálaráðherra, böndum frá því við vorum samstarfsmenn og
félagar á vettvangi stjórnmálanna. Þekki ég því til verka hans og
hef sannfæringu fyrir einlægum áhuga hans á réttindum barna og
vernd þeirra.
Þetta hef ég aldrei reynt á nokkurn hátt að fela - þvert á móti
vísað í þessi kynni og stutt afstöðu mína efnislegum rökum - enda
þeirrar skoðunar að hvers kyns tengingar eigi að vera uppi á
borðum. En þarna eru líka komnar skýringar á því að ég hef viljað
setja mig sérstaklega vel inn í þessar deilur þannig að ég léti
ekki tengsl við menn villa mér sýn heldur þekkti málavöxtu af eigin
athugun.
Þræðir liggja víða
Þegar okkar litla samfélag er annars vegar kemur í ljós að
persónulegir þræðir liggja víða. Lögmaður í einu máli er líka
lögmaður í öðru máli. Þar geta skapast tengsl. Þess eru dæmi að
einstaklingur sem telur sig hafa farið halloka í sínu máli reyni að
hefna sín í umræðu um mál annars manns og að gamlir vinir standi
með gömlum vinum. Það getur verið skiljanlegt en gengur því aðeins
í stjórnmálum, stjórnsýslu eða fréttamennsku að fyrir því liggi
málefnaleg rök og allt sé lýðum ljóst.
Hún er góð af þér myndin Þórður Snær með æskuvinum þínum, Jóhanni
Bjarna Kolbeinssyni, fréttamanni á RÚV, áhugamanni um fréttaskrif
um þessi mál þar á bæ og Tómasi Hrafni Sveinssyni, formanni
barnaverndarnefndar Reykjavíkur, sem taldi að sér vegið í
aðfinnslum Barnaverndarstofu í Kveiksmálinu.
Það er ekkert rangt við það að eiga vini og að fagna með þeim á
góðri stundu. Hvað er svo glatt sem góðra vina fundur. Það
eru orð að sönnu.
Það er hins vegar verra þegar maður ætlar öðrum illt vegna tengsla
við annað fólk en sér ekki að þá yrði hið sama að gilda um mann
sjálfan. Að ekki sé nú á það minnst þegar menn vilja telja sjálfum
sér og öðrum trú um að vera orðnir sjálft "nýja Ísland", þess
umkomnir að bannfæra "gamla Ísland", þar sem menn láti stjórnast af
flestu því sem vont er.
Kjarni máls?
En kannski er kjarni máls allt annar, nefnilega að nýja Ísland
Þórðar Snæs og félaga sé þegar upp er staðið alls ekkert nýtt,
kannski bara hundgamalt.
Það skyldi þó aldrei vera?
----
Umræddur leiðari Kjarnans:
https://kjarninn.is/skodun/2018-04-30-rokstuddur-grunur-um-misbeitingu-valds/