RÍKISSTJÓRNIN REYNIR EKKI AÐ HEFTA LANDAKAUP AUÐMANNA (Síðari grein)

Birtist í Morgunblaðinu 23.06.20.
Í fyrri grein minni um stjórnarfrumvarp um eignarráð og nýtingu fasteigna, sem nú liggur fyrir Alþingi, fjallaði ég um takmarkanir á landakaupum annarra en íslenskra ríkisborgara og þeirra sem hafa lögheimili hér á landi. Lýsti ég vonbrigðum með að horfið hefði verið frá þeirri stefnu sem mörkuð var í ráðherratíð minni í innanríkisráðuneytinu að útiloka EES-borgara frá landakaupum hér á landi með því að takmarka rétt þeirra til fjárfestinga að því marki að þær  teljist nauðsynlegar til a uppfylla réttinn til til frjálsra fólksflutnninga, staðfesturéttar eða þjónustustarfsemi.
Samkvæmt frumvarpi sem ég lagði fram og reglugerð sem ég setti hefði EES-borgari ekki átt rétt til landakaupa án sérstakrar heimildar og þó aldrei með vatnsréttindum og veiðiréttindum.  

Hvað viljum við?

Ýmsar þjóðir ganga mun lengra en Íslendingar hafa gert til takmörkunar á landakaupum annarra en þeirra sem hafa ríkisfang eða lögheimili innan eigin landmæa. Eðlilegt hefði verið að horfa til slíkra fordæma þótt beinast liggi þó við að sjálfsögðu að spyrja hvað það er sem við helst viljum, og kanna í framhaldinu hvort erlendar skuldbindingar okkar gefi svigrúm til að framfylgja þeim áherslum og markmiðum sem við sjálf viljum ná fram. Það væri í senn upplitsdjarft og í anda lýðræðis og fullveldis. Þessu viðhorfi sér því miður ekki stað í frumvarpi ríkisstjórnarinnar.

Meginmarkmið eru skráning og landnýting

Í samantekt í greinargerð um meginmarkmið stjórnarfrumvarpsina segir að það muni“gera stjórnvöldum betur kleift að móta heildstæða stefnu um landnýtingu og framfylgja þeirri stefnu, auk þess að útfæra tillögur um frekari endurskoðun laga og reglna í málaflokknum. Upplýsingar um land, gæði þess og eignarhald gegna jafnframt lykilhlutverki við mótun opinberrar stefnu hvort heldur sem er á sviði félagslegra þátta, efnahagslegra aðgerða eða málefna umhverfisins.” Allt er þetta jákvætt og góðra gjalda vert og er þessum markmiðum fagmannlega gerð skil í frumvarpinu.

Eitt sagt en annað gert

Á skortir hins vegar að lagasmiðunum hafi verið falið að fylgja eftir því pólitíska markmiði sem látið hefur verið í veðri  vaka í opinberri umræðu að þetta frumvarp snúist um, nefnilega afgerandi takmörkun á eignarhaldi auðmanna á landi.
Vissulega er það svo að takmarkanir er að finna varðandi eignarhald en svo ævintýraleg eru stærðarmörkin að maður þyrfti helst að vera breskur milljarðamæringur til að koma auga á þær.
En fyrst nokkur orð um skráningarskyldu vegna jarðakaupa. Hún kemur því aðeins til sögunnar að kaupandi eigi fyrir fimm eða fleiri lögbýli eða 1500 hektara lands eða meira. Ekki verður annað skilið en að sá sem á fjögur lögbýli og minna en 1500 hektara sé laus allra mála því aðeins við þessi stærðarmörk er skylt að leita leyfis fyrir skráningu frekari eigna.

Að jafnaði

Ráðherra ber í leyfisveitingum sínum einkum “að líta til þess hvort ráðstöfun fasteignar og áformuð nýting hennar samrýmist markmiðum laganna … skipulagsáætlunum viðkomandi sveitarfélags, landsskipulgsstefnu og annarri stefnu stjónvalda um landnýtingu eftir því sem við á. Ennfremur skal ráðherra í þessum efnum líta til þess hvort áformuð nýting fasteiganr sé í samræmi við stærð, staðsetningu og ræktunarskilyrði hennar, sem og gæði og fasteignaréttindi sem fylgja henni. Þá skal ráðherra líta til þess hvort ráðstöfun sé fallin til að styrkja landbúnað og búsetu á viðkomandi svæði., þ.m.t. hvort viðtakandi réttar hyggist hafa fasta búsetu á fasteign eða byggja hana hæfum ábúanda og þá á hvaða kjörum.”
Þegar svo kemur að heimild ráðherra til að hafna eignasöfnun eru aðrar stærðir uppi á tengingnum en áður eru nefndar. Þegar kaupandi á fyrir – takið eftir – á fyrir landareign, 10 þúsund hektara eða meira, skal frekari kaupum “að jafnaði” hafnað.
En jafnvel þessu er hægt að komast framhjá því geti kaupandi sýnt fram á “að hann hafi sérstaka þörf fyrir meira landrými vegna fyrirhugaðra nota fasteignar”, þarf ráðherra að horfa til þess. Hér þekkjum við stórbrotin áform um verndun laxastofna og mannlífs í byggðum landsins!

Ísland húsbænda og hjúa

Ef  landkaupandinn sem fyrir á 10.000 hektara lands þykir fullnægja skipulagsáætlunum ríkis og sveitarfélaga til að geta keypt enn meira land til dæmis með því að sannfæra stjórnvöld um ást sína á náttúruvernd og vilja til að varðveita byggð með leiguliðakerfi á landareignum sínum, samanber ofangreint, þá er ráðherra heimilt“að setja skilyrði sem lúta að efni samnings sem gilda mun um ábúðina.”
Hér er átt við réttindi og skyldur húsbænda annars vegar og hjúa hin vegar.
Snmellpassar fyrir þau módel sem eru að teiknast upp víða á landinu þar sem auðkýfingar halda laxveiðihérðum í byggð með leiguliðum.

Þrjátíu Brúnastaðir eða tíu Skálholt

Meðalstórar landbúnaðarjarðir í blómlegum landbúnaðarhéruðum Eyjafjarðar og á Suðurlandsundirlendi eru á milli tvö og fjögur hundruð hektarar. Fræg jörð á Suðurlandi eru Brúnastaðir. Sú jörð er þrjú hundruð hektarar og munu því þrjátíu Brúnastaðir rúmast í eignarhaldi auðkýfings áður en honum skuli “að jafnaði” meinuð frekari kaup. Skálholt er stór landbúnaðarjörð frá fornu fari, rúmlega eitt þúsund hektarar. Tíu Skálholt þyrfti til að raska ró ráðherra svo hann setti upp skoðunagleraugu sín varðandi heimild til kaups og sölu.

Þörf á afgernadi lögum

Ekkert dugir minna að mínu mati en afgerandi lagasetning sem afdáttarlaust bannar eignarhald einstaklinga á stórum landsvæðum. Hér þarf löggjafinn að setja framkvæmdavaldi, hvort sem er til ríkis eða sveita, stólinn fyrir dyrnar.
Ég þekki það af eigin reynslu hvernig er að glíma við stundarhagsmuni í Stjórnarráði og sveitarfélögum þegar auðmenn eru mættir til að dreifa silfrinu.