GREFUR MANNRÉTTINDADÓMSTÓLL EVRÓPU SÉR GRÖF?

Sömu aðilar, á meðal alþingismanna og lögmanna, sem vörðu för forseta Mannréttindadómstóls Evrópu til Tyrklands fyrr á árinu að taka við heiðursnafnbótum frá helstu mannréttindaböðlum álfunnar, fagna nú þeirri niðurstöðu þessa sama dómstóls um að brotin hafi verið mannréttindi á einstaklingi sem ók próflaus undir áhrifum eiturlyfja og var dæmdur sekur á öllum dómstigum, vegna þess að einn dómarinn í Landsrétti hefði verið skipaður í embætti með ólögmætum hætti.

Auðvitað var mergurinn málsins sá hjá dómstólnum í Strassborg að reyna að sýna fram á að skipað hefði verið í Landsrétt með ólögmætum hætti. Það er hins vegar í besta falli álitamál

Ráðningarferlið er svona lögum samkvæmt:

Fyrst kemur til kasta matsnefndar. Það gerði hún í hinu umdeilda tilviki, lagði mat á það hverjir væru hæfir og raðaði síðan upp sinni óskaröð.

Næst kemur ráðherra að málinu samkvæmt hinu lögbundna ráðningarferli. Hann getur sett fram sínar tillögur ef einhverjar eru. Það gerði ráðherrann. Hann endurraðaði fjórum dómurum af fimmtán frá því sem matsnefndin hafði gert. Ekki ætla ég að hafa skoðun á því hvort það hafi verið sanngjarnt, en þennan lagalega rétt hafði ráðherrann, en þótti ekki rökstyðja breytingartillögur sínar nægilega vel á grundvelli málefnalegrar skoðunar. Það bar ráðherra að gera. 

Að lokum er það Alþingi sem horfir yfir fyrri þættina tvo og greiðir atkvæði um hverjir skuli valdir. Þetta var gert. Greidd voru atkvæði um allan hópinn í einu, einfaldlega vegna þess að enginn þingmaður óskaði eftir því að greidd yrðu atkvæði um hvern og einn. Það var Alþingis að ákveða það.

Um það má deila hvort allir málsaðilar hafi staðið sig í stykkinu. Ef svo var ekki þá er það nokkuð til að læra af.

Matsnefndin má þannig vita að hún á ekki að vera einráð. Þess vegna hin stigin tvö sem eru þá varnaglar gegn því að klíkuræði teygi sig inn í matsferlin. Það er ekki alveg óþekkt.

Ráðherrann má vita að ætlast er til að sé brugðið frá því sem matsnefndin uppraðar í sinni forgangsröð, þurfi að rannsaka og rökstyðja þá breytingu vel. Vandséð er þó hvað það er nákvæmlega sem þarf að rannsaka þannig að kalli á langa yfirlegu því allt liggur sæmilega ljóst fyrir. Illskiljanlegt er hvers vegna þáverandi dómsmálaráðherra tók ekki tilboði frá stjórnarandstöðu um að sammælast um ráðrúm til þessarar vinnu. 

Alþingi þyrfti að venja sig af því að hugsa sem stjórn eða stjórnarandstaða í málum af þessu tagi – helst í öllum málum. Þannig urðu stjórnarskipti á þessum tíma og tilheyrandi sinnaskipti hjá einhvejum þingmönnum. En sinnaskipti eru líka leyfileg og lögleg.

Landsréttur var samkvæmt mínum skilningi löglega skipaður á sínum tíma og læt ég sanngirni liggja á milli hluta. Í þriggja þrepa ráðningarferlinu hefðu allir aðilar mátt vanda sig betur. En vonandi læra allir af reynslunni.

Ástæða er þó til að ætla að einn aðili geri það hins vegar seint. Það er Mannréttindadómstóllinn í Strassborg sem er á góðri leið með að grafa svo hressilega undan sjálfum sér að hætt verður að taka hann alvarlega ef fram fer sem horfir.

Að taka þetta mál yfirleitt fyrir vekur spurningar í ljósi þeirra grófu mannréttindabrota í ýmsum ríkjum Evrópu sem ekki fá afgreiðslu. 

Dómstóllinn hefur nú legið yfir því mánuðum saman á himinháum skattlausum launum sínum að komast að þeirri niðurstöðu að lýðræðið hafi brugðist á Íslandi við skipan dómara í máli próflausa dópaða bílstjórans í Kópavogi.

En nú er vandi á höndum. Dómarinn íslenski, sem hefur þurft að sæta einelti frá Strassborg, hefur í millitíðinni sótt um embætti sitt að nýju. Og viti menn, dómarinn var nú metinn hæfasti umækjandinn af öllum umsækjendum og hlaut skipun í embætti.

Hvað skyldu dómararnir í Strassborg segja við þessu? Hæfastur af öllum, en vel að merkja í fyrri skipan hafði dómarinn einnig verið metinn hæfur af matsnefndinni! 

Frá þeim mun ekkert svar koma enda þurfa þeir engum að svara. En að því mun koma að þeir verði krafðir svara.

Réttarríki er til af því að við viljum að það sé til. Ef við hins vegar fáum þann skilning að stofnanir þess séu plat þá fjarar undan því. Það má ekki gerast. Dómstólar þurfa því að vinna sér traust með réttlátum og yfirveguðum dómum. Geri þeir það ekki er hætt við að þeir grafi sér gröf.

Og hvað varðar Mannréttindadómstólinn í Strassborg þá eru það ekki aðeins niðurstöðurnar sem menn horfa til heldur hvaða viðfangsefni honum þykir verðug að taka fyrir í dómstól sem á að kveða upp úr um brot á mannréttindum. Þau mál sem vísað er til dómstólsins eru margfalt fleiri en þau sem hann hefur getu eða vilja til að taka fyrir.

Fjöldi augljósra mannréttindabrota eru látin sitja á hakanum. Hins vegar er legið yfir því að koma höggi á íslensk stjórnvöld og Alþingi vegna máls sem er svo smávægilegt í hinu stærra samhengi að undrum sætir. Hvað veldur?

Er þetta ásetningur? Hverra?

Ef þetta verður ekki tilefni fyrir Mannréttindadómstólinn í Strassborg til að spyrja sjálfan sig áleitinna spurninga þá þurfa aðrir að gera það. Hver hefur gangur þessa máls verið? Hvaðan kemur ákafinn í að fylgja því eftir? Hvernig eru svona mál til komin og hverning eru þau unnin? Að hvaða marki koma Íslendingar að vinnslu mála á borð við þetta og síðan hvítflibba-þvotti sem nú er hafinn í Strassborg?

Allir þurfa aðhald. Líka dómarar í Strassborg.

Hér er niðurstaðan frá Strassborg:

 file:///C:/Users/Notandi/Downloads/Grand%20Chamber%20Judgment%20Gu_mundur%20Andri%20Astra_sson%20v.%20Iceland%20-%20grave%20breaches%20in%20the%20appointment%20of%20a%20judge%20to%20Icelandic%20Court%20of%20Appeal.pdf 

Umfjöllun í Kjarnanum: https://kjarninn.is/frettir/2020-12-03-segir-ad-allir-thurfi-adhald-lika-domarar-i-strassborg/