BSRB og réttindabaráttan
Birtist í Morgunblaðinu 29.09.2003
Magnús M. Norðdahl, deildarstjóri lögfræðideildar ASÍ ritar grein í
Morgunblaðið hinn 24. september til að færa rök fyrir þeirri
ákvörðun ASÍ að skjóta kröfu sambandsins í lífeyrismálum til
umboðsmanns Alþingis. Ótækt væri að ríkið mismunaði starfsmönnum í
lífeyrismálum samkvæmt því hvernig þeim væri skipað í
heildarsamtök. Tilefni greinarinnar er fyrst og fremst að svara
orðum mínum frá 5. september, einnig í þessu blaði, þar sem varað
var við þessari leið.
Rök mín voru á þessa leið: Það er skiljanlegt og fullkomlega réttmætt að berjast fyrir því að lífeyrisréttindi hjá sama atvinnurekenda verði samræmd - þó að því tilskildu að það verði gert upp á við. Ef hins vegar farin er dómstólaleið eða máli skotið til umboðsmanns Alþingis og byggt á jafnræðisreglu til þess að ná þessu marki, er hætt við því að grafið verði undan samningsrétti stéttarfélaganna. Í rauninni liggur þetta í augum uppi. Tiltekið félag semur um tiltekin kjör. Önnur félög reyna að ná sambærilegum kjörum í samningum en ef það ekki tekst er leitað til dómstóla. Ef dómstólar síðan úrskurða að hvers kyns mismunun standist ekki jafnræðisreglu myndi tilhneigingin að öllum líkinum verða sú að félög biðu eftir því að aðrir ríði á vaðið í kjarabaráttunni og reyni síðan að ná sínu fram með því að draga atvinnurekandann fyrir dómstóla.
Glaðst yfir árangri sem aðrir munu ná um síðir
Starfsmenn ríkis og sveitarfélaga náðu samningum um breytt
lífeyriskerfi á síðari hluta árs 1996. Þar með myndaðist bærilegur
grunnur fyrir traust lífeyrisréttindi. Síðan gerist það fyrr á
þessu ári að Landssamband lögreglumanna nær því í samningum að
aldursmarkið fyrir töku lífeyris var lækkað umfram það sem gerist
hjá öðrum. Þetta varð fólki innan BSRB fagnaðarefni. Eflaust eiga
önnur félög eftir að reyna að sækja samsvarandi rétt í samningum og
beita þar þrýstingi og fortölum eins og lögreglumenn höfðu áður
gert um langan tíma bæði gagnvart viðsemjendum sínum en einnig
gagnvart félögum sínum innan BSRB.
Ég gef mér að Magnús M. Norðdahl myndi skrifa upp á framangreind
vinnubrögð. En hann myndi ekki láta þar við sitja. Kjarninn í máli
hans, eins og ég skil hann, er sá að í því tilviki sem um ræðir
séum við hreint ekki að tala um samninga stéttarfélaga. Orðrétt
segir Magnús: "Hér nær misskilningur Ögmundar hæstum hæðum. Í
fyrsta lagi er ekki kvartað til umboðsmanns vegna mismunandi ákvæða
um lífeyrisréttindi í kjarasamningum. Í kjarasamningum þeirra
samtaka sem hann veitir forystu er ekki að finna ákvæði um almenn
lífeyrisréttindi. Þau réttindi eru ákveðin í lögum um Lífeyrisssjóð
starfsmanna ríkisins." Með öðrum orðum, það sé löggjafinn sem
mismuni þegnunum.
Munur á kjarasamningsbundnum og lögbundnum réttindum?
Þetta eru í sjálfu sér réttar staðhæfingar hjá Magnúsi en segja
okkur aðeins hálfan sannleikann. Staðreyndin er sú að fram á þennan
dag hafa kjör sem félagar í BSRB náðu að knýja fram við
samningaborð jafnan verið færð í lög. Það er fyrst í seinni tíð að
byrjað er að halda inn á nýjar brautir hvað þetta varðar. Þegar
sagan er gaumgæfð kemur í ljós að nánast öll réttindi sem BSRB
félagar búa við og eru lögbundin eiga sér sögulegan aðdraganda af
þessu tagi. Iðulega reyndu stjórnvöld að kaupa sig frá
launahækkunum til opinbera geirans með kjarabótum á sviði
lífeyrismála eða í formi annarra réttinda.
Á fyrstu árunum sem ég starfaði innan BSRB minnist ég þess að
umræðan snerist að verulegu leyti um það hjá okkur sem vorum í
grasrót samtakanna hvort heppilegt væri að semja um
félagsmálapakka, eins og þeir voru oft nefndir af takmarkaðri
virðingu, í stað kauphækkana. Sitt sýndist hverjum á þessum tíma en
þegar upp er staðið reyndist meira hald í "pökkunum" en
launagreiðslunum sem áttu eftir að sveiflast upp og niður í tímans
rás.
Ekki var þetta fyrirkomulag einskorðað við opinbera starfsmenn.
Nefna má mörg dæmi um ávinning ASÍ, eða aðildarfélaga sambandsins,
við samningaborðið sem lögfestur var að samningum loknum. Því fór
fjarri að slík lög tækju alltaf til alls vinnumarkaðarins.
Lífeyrisréttindin kostuðu mikla baráttu
Varðandi lífeyrisréttindi opinberra starfsmanna sem lögfest voru
1996, sem eru upptök þessarar umræðu, vil ég segja það eitt að það
kostaði mikla baráttu að knýja þau fram. Fyrst að fá
stjórnarfrumvarp sem fram hafði komið á Alþingi dregið til baka út
úr þinginu; frumvarp sem hefði rústað lífeyrisréttindakerfinu og
síðan að ná samkomulagi í sumarlöngum samningum í kjölfarið.
Ekki nutu opinberir starfsmenn mikillar samúðar félaga sinna í
öðrum geirum verkalýðshreyfingarinnar í þeirri baráttu. Auðvitað
eigum við að sjá í gegnum fingur við slíku. En þetta segi ég til að
skýra hvað ég átti við í grein minni þegar ég hnýtti í
samstarfsaðila á vettvangi verkalýðshreyfingarinnar og kvartaði
yfir þeim tóni sem iðulega hefði heyrst úr þeim herbúðum að
opinberir starfsmenn væru oftryggðir. Þetta segir Magnús ekki vera
rétt hjá mér. Velkomið væri að rifja upp blaðagreinar og ummæli á
þessa lund. Það geri ég hins vegar ekki nema eftir því verði
kallað. Það sem heldur okkur sem erum í varðhundshlutverkinu fyrir
hönd okkar félagsmanna stöðugt á tánum er sú hætta sem við blasir
þegar fram kemur blanda ásakana um oftryggingu annars vegar og
krafa um jafnræði hins vegar. Þetta er kokteill sem stjórnvöldum
hefur oft þótt girnilegur. Við samningaborð hafa fulltrúar
launafólks iðulega fundið fyrir viljanum til að taka almannaróm á
orðinu og jafna kjörin - niður á við. Ef það yrði ofan á væri illa
komið. Samtök launafólks eiga að bindast jákvæðu bandalagi, fagna
ávinningi hvers annars og þoka þannig öllum upp á við.