Öryggisráðið: Ekki of seint að hætta við
Birtist í Morgunpósti VG 22.12.04
Sem kunnugt er hefur ríkisstjórnin með fyrrverandi
utanríkisráðherra og núverandi forsætisráðherra, Halldór
Ásgrímsson, í broddi fylkingar unnið að því að Íslendingar fái sæti
í Öryggisráði Sameinuðu þjóðanna. Þegar hefur umtalsverðum
fjármunum verið varið til þessa verkefnis og má ætla að þegar upp
verður staðið verði kostnaður orðinn verulegur. Ekki hafa margir
orðið til þess að hreyfa andmælum og hefur þessu framboðsbrölti
almennt verið nokkuð vel tekið.En gæti þessu ekki verið svipað
farið og þegar hugmyndir komu fram á sínum tíma um að opna sendiráð
í Japan? Flestum fannst það ágæt hugmynd en brá hins vegar í brún
þegar reikningurinn kom. Þá stóðu menn hins vegar frammi fyrir
gerðum hlut.
Ég tel að endurmeta eigi þá ákvörðun að sækjast eftir sæti
í Öryggisráðinu og ætla ég að nefna nokkrar ástæður.
Í fyrsta lagi mun verkefnið útheimta geysileg
fjárútlát, bæði í aðdragandanum og síðan þegar í sætið væri komið.
Er enda einsýnt að fjölga yrði verulega í sendinefnd okkar hjá
Sameinuðu þjóðunum svo við yrðum í stakk búin að takast á við
verkefnið. Þegar mun hafa verið fjölgað um einn í sendiráði Íslands
í New York einvörðungu vegna framboðsins.
Í öðru lagi tel ég þetta vera ranga forgangsröðun.
Á vettvangi Sameinuðu þjóðanna eiga Íslendingar vissulega að
fylgjast með og láta til sín taka á sem flestum sviðum. Þegar hins
vegar kemur að sérhæfingu tel ég að við eigum að einbeita okkur að
afmörkuðum þáttum sem tengjast hagsmunum Íslands sérstaklega og þar
sem við höfum fyrir bragðið sérþekkingu. Íslendingar stóðu sig
afbragðsvel við gerð Hafréttarsáttmálans og nú er starfandi sérstök
landgrunns- og hafsbotnsnefnd á vegum Sameinuðu þjóðanna og hlýtur
að vera eftirsóknarvert fyrir Íslendinga að fylgjast vel með
störfum hennar, helst komast þar til áhrifa. Eflaust er það gert að
einhverju marki en ég tel að á sviðum sem þessum eigi Íslendingar
að láta verulega að sér kveða.
Í þriðja lagi hljótum við að velta því betur fyrir
okkur en gert hefur verið, hver ávinningur yrði af setu Íslands í
Öryggisráði Sameinuðu þjóðanna. Hér má líta til reynslu
undanfarinna ára auk þess sem spyrja verður um framtíðarsýn. Á
undanförnum árum hafa mörg mál komið til kasta Öryggisráðsins. Upp
úr stendur að sjálfsögðu deilurnar sem blossuðu upp í tengslum við
Íraksmálið og viðvarandi átök um Palestínu. Í Íraksmálinu reyndi
Bandaríkjastjórn allt hvað hún gat til að beygja Öryggisráðið til
hlýðni. Yfirleitt verður henni vel ágengt í því efni en að þessu
sinni stóðu mörg ríkin upp í hárinu á henni með Frakka í broddi
fylkingar. Augljóst er af yfirlýsingum forsvarsmanna íslensku
ríkisstjórnarinnar að fulltrúi Íslands hefði stillt sér upp með
Bandaríkjastjórn í þessu stórpólitíska máli. Varðandi Palestínu
treystu Íslendingar sér ekki til að greiða atkvæði með tilllögu um
að smíði aðskilnaðarmúrsins í Palestínu yrði skotið til
Alþjóðadómstólsins. Það var engu að síður samþykkt og múrinn dæmdur
ólöglegur, sagður stangast á við alþjóðalög og skulbindingar. Þarna
var ekki um að ræða ákvörðun á vettvangi Öryggisráðsins. en afstaða
fulltrúa Íslands segir meira en mörg orð.
Ég tel að smáþjóð eins og okkar eigi þá aðeins að sækjast eftir
þessu sæti í Öryggisráði Sameinuðu þjóðanna að hún ætli sér annað
hlutverk en að stilla sér upp við hliðina á öflugustu
hernaðarveldum heimsins. Það getur falist í því styrkur að vera
smár en forsenda þess er að vera stór í andanum. Um álit manna á
ríkisstjórn Íslands í því efni verður hver að svara fyrir
sig.
Ríkisstjórnin hefur ekki sett fram nein sannfærandi rök
fyrir því að seta Íslands í Öryggisráðinu sé eftirsóknarverð.
Spurningin sem verður að svara er einföld. Á hvern hátt getur
Ísland látið gott af sér leiða í Öryggisráði Sameinuðu þjóðanna? Ef
ekki er hægt að svara þessari spurningu á afgerandi og sannfærandi
hátt ber að hætta þegar í stað við framboð til Öryggisráðsins og
beina kröftum utanríkisþjónustunnar að öðrum
verkefnum.
Kosning til Öryggisráðsins fer fram 2008 og er kjörtímabilið í tvö
ár, 2009-2010. Margt getur gerst fram að þessum tíma. Ekki er
ólíklegt að ný ríkisstjórn verði þá tekin við völdum á Íslandi,
hugsanlega með Vinstrihreyfinguna grænt framboð innanborðs. Slík
ríkisstjórn myndi án efa hafa aðrar áherslur en sú sem nú situr. En
það þarf meira til en breyttar áherslur.
Grundvallarstefnubreytingar er þörf. Forsenda þess að seta okkar í
Öryggisráðinu gæti orðið til góðs er að við treystum okkur til að
fylgja sjálfstæðri utanríkisstefnu gagnvart Bandaríkjunum og NATÓ.
Er það ef til vill framtíðarsýn sem samstaða gæti skapast
um?