Rótlaus - í leit að sjálfsmynd

Þegar forsetinn talar þá hlustum við. Þannig er það og þannig á það að vera. Og þegar forsetinn fjallar um mál sem hann ætti, menntunar vegna og fyrri starfa, að geta boðið upp á skýr svör og hnífskarpa greiningu þá ber okkur þegnunum að leggja við hlustir því hér talar maður sem vill veita leiðsögn. Hann fjallaði um fátæktina forsetinn. Það er tímabær umræða og brýn. Hann fjallaði um samfélagsmál forsetinn, poppmenninguna og ræturnar sem sauðsvartur almúginn er búinn að höggva á. Hann fjallaði um þær rætur forsetinn sem nýríkum bissnessmönnum tókst að sameina alþjóðlegum markmiðum sínum: "Athafnasemi unga fólksins, árangur þess í menningu og listum, viðskiptum og atvinnulífi eru vissulega sönnun þess að hægt er að vera í fremstu röð á heimsvísu en varðveita um leið íslenskar rætur, að reynslan sem fæst hér á heimaslóð getur verið undirstaða verulegs árangurs annars staðar í veröldinni." (Forseti Íslands 1. janúar 2003). Sönnun þess að hægt er að vera í fremstu röð á heimsvísu en varðveita um leið íslenskar rætur, sagði forsetinn. Og hann fjallaði um vanda þeirra fátæku Íslendinga sem fjölgar á meðan ungu bissnessmennirnir sækja fram á erlendum vettvangi. Hann fjallaði um fátæktina forsetinn, en ekki hina háu vexti sem eru að sliga fjölskyldurnar. Hann fjallaði um fátæktina, en ekki lækkandi framlög til velferðamála forsetinn. Ekki sífellt lækkandi skatta á fyrirtækin, ekki vaxandi fjölda einkahlutafélaga, ekki einkavæðingu óveidds fiskafla í hafinu, ekki einkavæðingu lands og lausra eigna íslensk almennings. Hann gerði enga tilraun til að benda á samband þess veruleika, þeirra leikreglna sem stjórnvöld hafa verið að skapa á Íslandi og fátæktarinnar sem hann hafði áhyggjur af. Hann gerði heldur enga tilraun til þess forsetinn að draga fram afleiðingarnar sem fákeppnisverslun getur haft fyrir almenning. Eða að svara spurningunni af hverju menn kjósa að setja niður lyfjaverksmiðjur þar sem fátæktin er svo mikil að yfirstéttin þarf að ferðast í brynvörðum bifreiðum til að vera örugg með sig. Hann gerði heldur enga tilraun til þess forsetinn að reyna að varpa ljósi á neikvæða ávöxtun sjóða og lífeyrissjóða almennings í verkalýðshreyfingunni og hagnaðarins sem verður til í ávöxtunarfyrirtækjum sem hafa það hlutverk að flytja fé frá púnkti A til púnktar B. Af hverju eru rætunar að trosna upp og bresta? Af hverju er úthverfakúltúrinn það sem koma skal? Af hverju flyst fólk af landsbyggðinni sem forsetinn hefur verið svo iðinn við að sækja heim? Hefur hann ekki spurt? Hafa menn ekki verið að proletarísera landsbyggðina með frjálsa framsalinu í fiskveiðistjórnarkerfinu? "Aldrei fyrr hafa Íslendingar haft jafnmikla fjármuni milli handa. Tækifærin til góðra verka eru fleiri en nokkru sinni í sögu þjóðar. Það er því óneitanlega þversögn að einmitt í slíkri gósentíð skuli fátækt aukast ár frá ári." Þetta er úr upphafsorðum forsetans. Sér hann ekkert samband milli fátæktarinnar og hærri vaxta, lægri skattheimtu fyrirtækja á Íslandi en annars staðar, einkavæðingu almannaeigna fyrir smotterí og fátæktarvæðingu landsbyggðarinnar? Svarið er greinilega nei. Ekkert kemur fram í áramótaávarpinu, sem tengir saman hagsæld hinna ríku og skort þeirra sem minna hafa. Það gengur ekki að kvarta yfir fátæktinni, sem íslenska afbrigðið af kapítalismanum fæðir af sér og mæra um leið þá sérstaklega sem kynda ofna þessa sama kapítalisma: "Það er gæfa fyrir fámenna þjóð sem um aldir var fátæk og þurfti að sækja sér sjálfstæði með einarðri baráttu í hundrað ár, að sjá skýr merki þess á okkar tíð að nýjar kynslóðir ætla sér að sameina heimssýn og íslenskar rætur." Það er ekki víst að fátækt fólk sjái mikla gæfu í þeim einstaklingum í nýrri kynslóð sem forsetinn virðist hafa fallið fyrir, enda er sárustu fátæktina sennilega að finna meðal ungmennanna sem forsetinn virðist vera að tala um. Verðum við ekki að gera strangar kröfur um vísindalega hugsun og nákvæma samfélagslega greiningu þegar sérfræðimenntaðir menn ræða fátækt. Hún verður ekki afgreidd sem einföld þversögn, eða tilviljun. Hún er afleiðing af mannanna verkum - forseti góður.
Ólína