HEIMSVALDASTEFNAN - með meginfókus á þá bandarísku

Nú eru 75 ár liðin frá glæpnum gegn mannkyni þegar bandarískri kjarnorkuspregju var varpað á Hírósíma og Nagasaki 6. og 9. ágúst 1945. Glæpurinn var þá réttlættur með endalausum lygum og skipulegum stríðsáróðri. Sami stríðsáróður frá sama stríðsaðila beinir nú spjótum sínum skipulega að nýjum andstæðingi – Kína. Bandaríkin hafa komið fyrir yfir 400 herstöðvum umhverfis Kína auk gríðarlegrar og hraðvaxandi flotauppbyggingar á Kyrrahafssvæðinu. Samhliða þessari uppbyggingu hefur „stríðið langa“ í Austurlöndum nær geisað það sem af er 21 öldinni. Bandaríkin hafa (2019) einhliða sagt sig frá samningum um takmörkun kjarnorkuflauga (INF, frá 1987). Alls 30 aðildarlönd SÞ stynja nú undan bandarískum efnahagslegum refsiaðgerðum af einhverju tagi. Formlega snúast þær um „lýðræði“ en raunveruleikinn er keppnin um heimsyfirráð. 

Hvað hreyfiöfl knýja slíka atburðarás? Hér verður fjallað um heimsvaldastefnuna, hæsta stig auðvaldsins – og sjónum beint sérstaklega á þá bandarísku, samt alls ekki eingöngu. Í fyrri hluta er einkum fjallað um efnahagslega hlið málsins en í seinni hluta um pólitíska og hernaðarlega hlið. Hryggjarstykki greinarinnar er fyrirlestur sem fluttur var á fundi hjá Sósíalistaflokknum að Borgartúni 1, fjórða júlí sl.

Hugtak sem hvarf

Þegar Bandaríkin herjuðu í Víetnam og Indó-Kína kringum 1970 hrópuðu vinstri menn um allan heim vígorð gegn „heimsvaldastefnu Bandaríkjanna“. Árið 1970 var íslenska Víetnamhreyfingin stofnuð og lýsti yfir á stofnfundi: „Víetnamhreyfingin styður þjóðfrelsisbaráttu Víetnama og baráttu gegn heimsvaldastefnunni um allan heim.“ Árið 1972 breyttist hún í Víetnamnefndina með víðtæku samstarfi vinstri hreyfinga. Fyrsta kjörorð hennar var: „Fullur stuðningur við Þjóðfrelsishreyfinguna (FNL)!“ og annað kjörorð var „Berjumst gegn bandarísku heimsvaldastefnunni!“ Málið var stuðningur við „þjóðfrelsisbaráttu“ þjóða undan heimsvaldastefnu. Þetta var róttæk og framsækin hreyfing..

Á 9. áratug hélt stuðningsstarf við þjáðar þjóðir áfram en innihaldið breyttist. 1985 hófust „Life aid“ tónleikarnir með söfnunarstarfi vegna hungurs í Afríku. Þá fóru jafnvel róttæklingar á Vesturlöndum að syngja „We are the world.. so let´s start giving“ eða „Búum til betri heim, sameinumst hjálpum þeim, sem minna mega sín“. Andheimsvaldabaráttu var skipt út fyrir BORGARALEGT LÍKNARSTARFf sem minntist ekki á heimsvaldastefnuna. 

Þegar Bandaríkin réðust á Írak 2003 með stuðningi „viljugra ríkja“, þ.á.m. Íslands, var andstaða vinstri manna mjög massíf, en hugtakinu „heimsvaldastefna“ var þá almennt sleppt. Þegar hins vegar NATO, vestrænir herir og staðbundnir bandamenn hafa ráðist á Afganistan, Líbíu eða Sýrland á 21. öldinni hafa vinstri menn vítt um heim veitt því litla mótstöðu, og vestræn friðarhreyfing sömuleiðis. Íslensk stjórnvöld hafa stutt þessi stríð alveg óháð því hvort ráðherrarnir eru til hægri eða vinstri.

Í inflytjendaumræðunni er sama borgaralega líknarhugsun ráðandi. Góðir og „líknsamir“ vinstri menn og andrasistar sjá nú helstu von fyrir íbúa Afríku í leyfi þeirra til að flýja til Evrópu.

Klassísk greining á heimsvaldastefnunni

Í sögulegu samhengi er áhrifamesta ritið um heimsvaldastefnuna bók Leníns frá 1917 (rituð 1915), Heimsvaldastefnan: hæsta stig auðvaldsins. Í apríl í vor voru 150 ár liðin frá fæðingu Leníns. Í þessari bók dró hann saman meginþætti heimsvaldastefnunnar/ imperíslismans í eftirfarandi skilgreiningu: „Imperíalisminn er kapítalismi á því þróunarstigi er drottinvald einokunar og fjármálavalds festir sig í sessi, þegar fjármagnsútflutningur hefur öðrast áberandi áhrif, þegar hafin er skipting heimsins milli alþjóðlegra hringa og lokið er skiptingu á öllum löndum jarðarinnar milli voldugustu auðvaldsríkjanna.“ (Heimsvaldastefnan... bls 117) Lenín nefndi heimsvaldastefnuna „einokunarstig auðvaldsins“ sem komin var í stað kapítalisma frjálsrar samkeppni. Annað grundvallareinkenni hennar var fjármagsútflutningurinn, erlendar fjárfestingar. Tilvitnun: „Vöruútflutningur var einkenni gamla auðvaldsins þegar frjáls samkeppni var alls ráðandi. Útflutningur fjármagns er orðið einkenni nútíma kapítalisma þar sem einokun drottnar“ (Heimsvaldastefnan.. bls. 79). 

Samkvæmt þessari greiningu var heimsvaldastefna/imperíalismi orðin ríkjandi formgerð kapítalismans um aldamótin 1900. Og samkvæmt þessum skilningi er heimsvaldastefnan í grundvallaratriðum EKKI HUGMYNDALEGS EÐA SIÐFERÐILEGS EÐLIS HELDUR ER HÚN SJÁLFT EFNAHAGSKEFI KAPÍTALISMANS á ákveðnu þróunarstigi, „it´s way of life“. Og hún er skilgreind sem „HÆSTA STIG AUÐVALDSINS“ sbr. titil bókarinnar.

Þessi greining varð klassísk meðal marxista, og heimsvaldastefnan í þessari merkingu varð algert lykilhugtak í sósíalískri og andkapítalískri baráttu á 20. öld. Barátta gegn henni varð ANNAR AF TVEIMUR MEGINÞÁTTUM BYLTINGARSINNAÐS STARFS gegn kapítalismanum og fól öðru fremur í sér stuðning við baráttu í 3. heiminum til að losna úr arðránskerfi heimsvaldastefnunnar. Skýringarlíkan Leníns reyndist öðrum skýringum frjórra við að greina hreyfiöflin að baki heimsstyrjöldunum tveimur. Á eftirstríðsárunum og enn frekar frá og með sjöunda áratugnum var þessi klassíska greining á heimsvaldastefnunni í mikilli almennri notkun á vinstri væng stjórnmála og ekki síður í „þriðja heiminum“ þar sem frelsisstríð og byltingar geisuðu og beindust gegn fjötrum nýlendutímans.

Eftir seinna stríð einkenndist heimskapítalisminn af mikilli drottnunarstöðu Bandaríkjanna, ný-nýlendustefnu (neocolonialism) sem kom í stað nýlendustefnu og nýlendustjórnar, ójöfnum viðskiptum milli þróunarlanda og iðnríkja – og skuldafjötrum. Heimsvaldasinnar drógu ekkert úr hernaðarlegum yfirgangi sínum vegna þessa. Fyrstu áratugi eftir stríð herjuðu Bandaríkin hvað mest í Austur Asíu en frá 9. áratug beindist sóknin mest að Miðausturlöndum og Mið-Asíu. Þetta tengdist annars vegar hernaðarlegum óförum í Indókína og hins vegar efnahagsvægi olíunnar og uppkomu olíudollarakerfis (felur í sér olíukaup gegn herðanaðaraðstoð, jafnframt skyldi öll olía keypt í dollurum svo dollarinn varð ríkjandi gjaldmiðill heimsviðskipta í stað gulls – og stöðugur https://steigan.no/2017/10/slik-oppsto-petrodollaren/ ).

Fram komu marxísk skrif sem aðlöguðu hina eldri greiningu að þessum veruleik s.s. eftir Harry Magdoff,  Paul Baran og Samir Amin. Þessir fræðimenn héldu sig við kenningu Leníns en aðlöguðu hana að áorðnum breytingum, að þeirra mati hélt efnahagskerfi heimsvaldastefnunnar öllum sömu grundvallarþáttum sínum á 20. öld, einkennum sem voru komin fram 1915. Sjá t.d: https://monthlyreview.org/2019/07/01/late-imperialism/

Greiningin úrelt?

Eftir „fall kommúnismans“ um 1990 datt hugtakið heimsvaldastefna hins vegar að mestu úr almennri pólitískri umræðu, einnig á vinstri væng. Það var ekki afleiðing af neinum fræðilegum deilum eða uppgjöri heldur gerðist það á vettvangi stjórnmálanna.  Það hélst auðvitað í hendur við lækkandi gengi sósíalismans á hinu pólitíska markaðstorgi. Umræða um sósíalismann sem valkost hvarf bara úr umræðunni, umræða um grunnstoðir og gangverk kapítalismans sömuleiðis. „There is no alternative“ var vígorð Möggu Thatcher á 9. áratug, og eftir 1990 hættu megnistraums vinstriflokkar líka að tala um valkost við kapítalismann.

Jafnframt datt hugtakið heimsvaldastefna úr orðræðunni. Það hafði stórfelldar pólitískar afleiðingar. Ein er sú að algengt er að yfirlýstir vinstri flokkar og m.a.s. yfirlýstir sósíalistar styðji við heimsvaldastefnuna í nýrri birtingarmynd hennar, svonefndri „hnattvæðingu“, að þeir séu beinlínis baráttumenn hins frjálsa flæðis hnattvæðingarinnar, í liði með t.d. Brusselvaldinu og hnattvæddum auðhringum í því að „opna markaðina“ og „opna landamærin“. Sú vinstrimennska kennir sig gjarnan við „alþjóðahyggju“ en ég vil kalla hana „hnattvæðingarvinstrið“.

Þessi tegund af vinstrimennsku styður jafnvel stríðsrekstur NATO-velda um veröldina. Nú er hægt að kalla sig vinstrimann og samtímis styðja heimsvaldasinnuð stríð og valdaskiptaaðgerðir. Um leið er auðvitað viðhöfð róttæk mælskulist: Viðkomandi heimsvaldabrölt er túlkað sem „framsækið“, sem barátta fyrir mannréttindum og frelsi gegn harðstjórn og kúgun. Það þarf þó ekki vinstrimennsku til að túlka málin þannig, heimsvaldasinnar hafa sjálfir háþróað aðferðir sínar við að markaðssetja stríðin, einmitt sem „framsæknar“ aðgerðir og mannúðaríhlutanir.

Þetta á við um í stríðin í Júgóslavíu, Afganistan, Írak, Líbíu, Sýrlandi eða valdaskiptaaðgerðir og litabyltingar í Serbíu eða Úkraínu. Vígvæðing og efnahagsstríð gegn Rússum fellur í sama flokk. Með seinna Íraksstríðið 2003 að nokkru leyti undanskilið hefur vinstri vængurinn stutt þessar aðgerðir litlu síður en sá hægri. Vestræn friðarhreyfing hefur haft lágt um þær og ekki vakið neina fjöldabaráttu gegn þeim.

Það er ástæða til að gefa gaum að „marxískum“ endurskoðunum á klassískri greiningu heimsvaldastefnunnar. Eitt dæmi var þegar fyrrum marxistarnir Michael Hardt og Antonio Negri gáfu árið 2000 út bókina Veldið (Empire) sem sló rækilega í gegn í sölu. https://1lib.eu/book/768938/8a9054?regionChanged=&redirect=476437  Þar kemur fram að heimsvaldastefnan sé ekki lengur til, henni hafi verið skipt út með hnattrænni efnahagseiningu sem þeir nefna „Veldið“ sem feli í sér sameinaðan og ríkislausan heimsmarkað.  Þróun stórauðmagnsins liggur í átt til opnunar allra markaða, sem er framsækið að þeirra mati. Hnattvæðingin gerir okkur frjálsari og jafnframt fjarlægir hún allar þjóðlegar hindranir, það er mikil tímaskekkja að verja þjóðlegt sjálfstæði. Í stað þjóðlegra verkalýðsstétta tekur við „mergð“ á ferð og floti yfir öll landamæri, gistiverkafólk jafnt sem ólöglegir innflytjendur.  Hardt og Negri litu á Víetnamstríðið sem síðasta stríð í heimsvaldasinnaðri viðleitni Bandaríkjanna. Bókin „Empire“ sló rækilega í gegn í sölu. Það ber að skoða í ljósi þess að kenningar bókarinnar samræmast á mjög marga vegu kraftlínum ríkjandi þróunar kapítalismans og studdu hana.

Heimsvaldastefnan eftir 1990 – sama efnahagskerfi en lengra þróað

Það var heimsvaldastefna 19. aldar, nýlendukerfið og nýlendustefnan, sem segja má að hafi strandað í Indó-Kína og Afríku á 8. áratug. En kapítalísk heimsvaldastefna í þeirri nýju gerð sem Lenín lýsti 1915 var ekkert á förum. Við tók nýnýlendustefna, skuldakreppa þróunarríkja, síðan vaxandi „hnattvæðing auðhringanna“ á 9., 10. áratug og áfram.

Heimsvaldastefnan hafði ekkert hægt á sér eða breyst í megindráttum þegar hætt var að nota hugtakið um 1990. Öðru nær, hinir tilgreindu megindrættir hennar héldust, urðu enn skarpari og háþróaðri. Já, allir: samþjöppun auðmagnsins, drottnun risaauðhringa, aukið vægi fjármálaauðmagnsins, fjármagnsútflutningurinn og skipting jarðkúlunnar í áhrifasvæði.

Og vestræn heimsvaldastefna fékk nýtt olnbogarými: Frá 1990 opnuðust fjármagnsflæðinu greiðari leiðir yfir landamæri, ekki síst við fall Austurblokkarinnar og innkomu Kína á hinn kapítalíska heimsmarkað. Tímann sem þá tók við má kenna við ofurvöxt fjölþjóðlegra auðhringa á heimsmarkaðnum og við hnattvæðingu eða glóbalíseringu.  

Hnattvæðingin (glóbaliseringin) fór á fulla ferð á hugmyndalegum grundvelli nýfrjálshyggjunnar á 9. áratug, þ.e.a.s. Reagan-Thatchertímanum, og er af marxistum gjarnan nefnd „neoliberal globalization“. Nýfrjálshyggjan felur í sér vald markaðsaflanna og aðlögun einstakra landa að heimsmarkaði.  Samhliða einkavæðingu og markaðsvæðingu í einstökum löndum fól stefnan í sér  „opnun markaðanna“ út á við, frjálst flæði fjármagns, vinnuafls og þjónustu um sem stærst svæði, yfir öll landamæri og milli heimshorna. Semsé að fjarlægja allt þjóðlegt skipulag framleiðslu og þjóðlega stjórnun í þágu fjármagnsfrelsis og opnun heimsins fyrir skilvirkara arðráni en áður. Frjálshyggja Chicago-skólans, sem einnig varð ráðandi á Wall Street, fól í sér að gera skyldi heiminn að einu frjálsu athafnasvæði auðhringanna. Fyrir æ þrengri hnattrænar fjármálaelítur eru þjóðríkin tímaskekkja og ber að skerða fullveldi þeirra sem mest.

VERKFÆRI hnattvæðingar urðu m.a. yfirþjóðleg svæðisbundin ríkjabandalög eins og ESB og EES, eftir Maastricht-samning 1992, NAFTA og ASEAN í Ameríku og Asíu, stofnanir eins og WTO, AGS, OECD, auðhringaklúbbar eins og World Economic Forum og samningar eins og TISA og TTIP. Öll hafa þau það meginhlutverk að tryggja frjálst flæði fjármagns eftir hnattvæðingarreglunum og að takmarka sem mest möguleika þjóðríkja og þjóðþinga til að stjórna eigin efnahagsmálum. Það var var kjarninn í Maastricht-samningnum og EES-samningnum. Samkvæmt hnattvæðingarreglunum yfirkeyrir hnattrænt auðmagn sjálfsstjórn og skipulag þjóðríkja. Hugmyndafræðin að baki, sem kalla má hnattvædda markaðshyggju (neoliberal globalism), hefur verið ríkjandi hugmyndafræði í heimskapítalismanum a.m.k. frá 1990.

Samþjöppun fjármálavaldsins

Samkvæmt hinni klassísku greiningu Leníns varð þróun kapítalismans yfir á himsvaldastig samfara EINOKUNARÞRÓUN í iðnaðinum og síðan samruna bankaauðmagns og iðnaðarauðmagns og tilurð FJÁRMÁLAFÁVELDIS. Bankarnir urðu herrar iðnaðarins og fjármálaauðvaldið fékk ríkjandi stöðu í efnahagslífinu. Frá því Lenín ritaði þetta eru liðin rúm 100 ár. Síðan hefur samþjöppun auðmagnsins aukist gríðarlega og drottnunarstaða fjármálaauðmagnsins ekki minnkað heldur stórlega styrkst. Allir stærstu iðnaðarauðhringar hins vestræna heims eru í eigu fjármálaauðmagsins og fjármálaauðmagnið er í eigu örfárra fjármálarisa, svo 26 ríkustu auðmennirnir eiga í dag jafn mikið og helmingur jarðarbúa.  

Samþjöppun þessi er hvergi lengra komin en í Bandaríkjunum. Þar eru stóru bankasamsteypurnar, Bank of America, JP Morgan, Citigroup, Wells Fargo, Goldman Sachs og Morgan Stanley, allar samfléttaðar gegnum gagnkvæma hlutabréfaeign og gagnkvæmar stjórnarsetur. ÞÆR EIGA HVER AÐRA. Þær eiga það ennfremur sameiginlegt að meginhluthafar í þeim öllum – og vice versa – eru fjórir fjármálarisar, „The Big Four“: BlackRock , State Street Corporation, Vanguard Group, og FMR (Fidelity). Þessi hópur hefur yfirstjórn á auðhringum hins vestræna heims, hvort sem það eru Alcoa, Boeing, Lockheed Martin, Coca-Cola, Exxon Mobil, Hewlett Packard, Mc Donalds, Wal Mart, Time Warner, CBS  eða Walt Disney. https://steigan.no/2017/12/tre-selskaper-eier-de-storste-korporasjonene-i-usa-2/ 

Sömu fjármálasamsteypurnar ráða sem sagt vopnaframleiðslunni, eiga helstu olíufélögin og ráða öllum stærstu fjölmiðlarisunum sem matreiða heimsmyndina fyrir hinn vestræna heim.

Þarna – hjá fjármálafáveldinu – liggur valdið. Það skiptir engu meginmáli hvort forsetinn heitir Barak Obama eða Donald Trump. Framantaldir fjármálarisar mynda efnahagslega kjarnann í vestrænni heimsvaldastefnu sem vinnur dag og nótt að því að gera heiminn að einu frjálsu og sjálfstýrðu athafnasvæði auðhringanna.

Útvistunin

Lengst af 20. öld ágirntust  heimsvaldasinnar vanþróuð „þriðjaheimslönd“ einkum vegna þeirra AUÐLINDA sem þar var að finna og sóttu þangað náttúruauðævi og landbúnaðarvörur meðan iðnframleiðslan fór að mestu fram í hinum iðnvædda „fyrsta heimi“.

Helsta einkenni þróunarinnar frá 10. áratug 20. aldar hefur verið HNATTRÆNN TILFLUTNINGUR IÐNAÐARFRAMLEIÐSLUNNAR, frá norðri til suðurs. Framleiðslan er skipulögð í hnattrænni vörukeðju undir stjórn hringanna í „norðrinu“. Ýmist er framleiðslukeðjan í beinni eigu þeirra eða henni er útvistað til „undirvektaka“ í suðrinu, sem eru millistig á milli beinnar erlendrar fjárfestingar og eiginlegrar verslunar.

Að stórum hluta hefur þessi hnattræni tilflutningur gerst í formi sk. „útvistunar“ auðhringanna á fyrirtækjum og framleiðslustörfum til þróunar- og lágkostnaðarlanda, þ.e.a.s. auðvald  iðnríkjanna hefur flutt erlendar fjárfestingar sínar þangað þar sem laun eru aðeins brot af verkalaunum í þróuðum löndum.

Bandaríski hagfræðingurinn John Bellamy Foster skrifar: „Meginatriðið er tilflutningur framleiðsluiðnaðar á seinni áratugum frá hinu hnattræna Norðri til hins hnattræna Suðurs. Hlutfall þróunarríkja af iðnaðaratvinnu hafði um 1980 vaxið upp í 52%; og 2012 hafði það vaxið upp í 83%.“ Tilflutningurinn  hefur aðeins einn tilgang, að auka gróðann og arðránið. Hnattræn tilfærsla framleiðslunnar felur EKKI Í SÉR DREIFINGU AUÐS OG VALDS, öðru nær. Bellamy Foster áfram: „Að baki þessu standa risavöxnu einokunarhringarnir sjálfir. Tekjur 500 stærstu einkafyrirtækjanna jafngilda 30% af samanlögðum heildartekjum í heiminum...  96% þeirra hafa höfuðstöðvar í aðeins átta löndum, eru löglega skráð sem hlutafélög í aðeins átta löndum og yfirstjórnir þeirra sitja í átta löndum, kjarnaríkjum auðvaldsins..“ https://monthlyreview.org/2015/07/01/the-new-imperialism-of-globalized-monopoly-finance-capital/ Hér má bæta við að samkvæmt Investopedíu eru 10 stærstu hnattrænu stórfyrirtækin bandarísk. https://www.investopedia.com/articles/active-trading/111115/why-all-worlds-top-10-companies-are-american.asp 

Þessi þróun gengur undir nafninu „lágkostnaðarlanda-strategían“. Nútíma heimsvaldastefna. Þetta er einfaldlega aðferð hinna fjölþjóðlegu auðhringa til að hagnýta sér misskiptinguna í heiminum. Auk þess að auka gróða hringanna til skamms tíma virkar þessi nýting á hinum réttindasnauða og lítt skipulagða verkalýð þróunarríkja til að þvinga smám saman niður verð kaupgjaldsins á heimsvísu – verkalýður „kjarnalanda“ má þá bjóða niður laun sín til að reyna að vera samkeppnisfær við verkalýð „jaðarlandanna“.

Hernaðarlegt og efnahagslegt stríð

Auðmagnið, „frjálsa framtakið“ og markaðsöflin flæða ekki einfaldlega um löndin af sjálfsdáðum. Þau mæta m.a. mismiklu viðnámi frá þjóðríkjum og keppni frá keppinautum. Pulitzer-verðlaunahafinn Thomas Friedman skrifar reglulega pistla í NYT um hnattvæðingu og alþjóðamál, m.a. í pistli frá því um aldamót, svohljóðandi.

„Til að hnattvæðingin virki mega Bandaríkin ekki hika við að koma fram sem það allsráðandi risaveldi sem þau eru... Hulin hönd markaðarins getur ekki virkað án hins hulda hnefa. McDonalds getur ekki blómstrað án McDonnel Douglas sem bjó til F-15 fyrir flugher Bandaríkjanna. Og sá huldi hnefi sem leyfir tækni Silicon Valley að blómstra í öruggum heimi heitir landher, flugher og floti Bandaríkjanna.“ https://fair.org/media-beat-column/thomas-friedman/

Farvegir fjármagnsins (arðránsins) liggja frá jaðrinum og streyma til kjarnans samkvæmt eðli heimsvaldastefnunnar. Hernaðarleg yfirráð tryggja þessa farvegi og tryggja fjármagnsflæðið í rétta átt. Bandarískar herstöðvar í hundraðatali raðast um heiminn út frá þessu munstri.

Þegar kalda stríðinu lauk héldu ýmsir, jafnvel bandaríska þjóðin, að upp myndu renna friðsamlegir tímar og það myndi draga úr hernaðaruppbyggingu. En bandarísk utanríkisstefna og strategía er ekki ákveðin á þjóðþingi heldur af nokkrum hugveitum elítunnar sem þekkja raunveruleika heimsvaldastefnunnar álíka vel og Vladimir Iljits Lenín gerði. Í mars 1992, þegar Sovétríkin voru nýlega fallin og Persaflóastríðinu – fyrsta meiriháttar stríði Bandaríkjanna í Miðausturlöndum – var nýlokið settu þeir Dick Cheney varnarmálaráðherra og Paul Wolfowitz aðstoðarráðherra hans fram utanríkisstefnu í ljósi nýjustu stórtíðinda – oft nefnd Wolfowitz kenningin – stefnu sem Bandaríkin hafa staðfastlega fylgt síðan undir breytilegum stjórvöldum: „Fyrsta markmið okkar er að hindra að aftur komi upp nýr keppinautur, annað hvort á landssvæði fyrrum Sovétríkjanna eða annars staðar... að hindra sérhvert fjandsamlegt vald í því að drottna yfir svæði sem býr yfir auðlindum sem myndu, undir styrkri stjórn, nægja til að búa til hnattrænt vald.“ (Sjá NYT https://www.nytimes.com/1992/03/08/world/excerpts-from-pentagon-s-plan-prevent-the-re-emergence-of-a-new-rival.html ).

Seríustríðið í Austurlöndum nær sem í bandarískum hernaðarkreðsum er oft nefnt „stríðið langa“ hófst með Persaflóastríðinu u.þ.b. þegar Wolfowitz og Cheney skrifuðu ofanritað. Aðrir miða reyndar upphaf þess við 11. september 2001. „Stríðið langa“ snýst um tilraunir bandarískra heimsvaldasinna til að tryggja full yfirráð sín á efnahagslegu lykilsvæði sem Austurlönd nær eru. Í þeim tilgangi komu Bandaríkin upp 125 herstöðvum í Austurlöndum nær á árabilinu 1983-2005. Mesta uppbyggingin var eftir að kalda stríðinu lauk. Til að tryggja full yfirráð þurfti að brjóta niður þvermóðskufull sjálfstæð ríki á svæðinu. „Stríðinu langa“ er stjórnað frá Bandaríkjunum með þátttöku svæðisbundinna bandamanna þeirra og NATO-ríkja. Mikilvægustu vígvellirnir hingað til eru Írak, Afganistan, Líbía og Sýrland.

Í ríkjandi orðræðu og fréttaflutningi á Vesturlöndum er „Stríðinu langa“ ýmist lýst sem  „stríði gegn hryðjuverkum“, sem „borgarastríði“ eftir trúarbragðalínum eða sem „uppreisn gegn harðstjórn“ sem kalli á „verndarskyldu“ (responisbility to protect) svokallaðs „alþjóðasamfélags“ (sama sem Vestrið). Alvarlegast er að á 21. öldinni hefur heimsvaldasinnum og fjölmiðlum þeirra gengið furðuvel að selja stríð sín í þessum fallegu umbúðum. Andstaðan við stríðsreksturinn frá friðarhreyfingum Vesturlanda og hefðbundnum stríðsandstæðingum til vinstri hefur verið sáralítill. Og víst er að ef slík andstaða kemur fram byggir hún ekki á greiningu á heimsvaldastefnunni heldur á þeirri friðarhyggju að maður skuli ekki drepa mann.

Heimsvaldasinnum hefur almennt gengið illa í „stríðinu langa“ – en stjórnvöld í Washington sýna mikla staðfestu í því að koma óvinum sínum á kné. Bandaríska þingið hefur nýlega lögfest grimmúðlegar refsiaðgerðir gegn bæði Íran og Sýrlandi, lög sem setja útskúfun og sektir á öll fyrirtæki og öll lönd sem eiga viðskipti eða diplómatísk samskipti við þessi útlagaríki. Samskipti við þau þýða stríð við BNA. Viðskiptabannið beinist gegn almenningi þessara landa í von um pólitíska kreppu sem leiði til „valdaskipta“.

Efnahagslegt stríð er stríð með öðrum aðferðum. Hinar efnahagslegu refsiaðgerðir gegn Íran og Sýrlandi eru orðin hluti efnahagsstríði Bandaríkjanna við Kína og bandamann þeirra Rússland. Í tilfelli Kína er samt orsakasamahengið sagt vera öfugt: Ein helstu rökin fyrir refsiaðgerðum gegn Kína er sú ásökun Trump-stjórnarinnar að kínverski tæknirisinn Huawei hefði brotið bandaríska refsilögggjöf gegn Írönum (brotið bandaríska refsilöggjöf!) með því að selja þeim síma. https://neistar.is/greinar/stridid-gegn-syrlandi-efnahagsvopnunum-beitt/

Enduruppskipting eftir fall Sovétríkjanna

Þegar Lenín skrifaði Heimsvaldastefnuna 1915 gerði hann það m.a. til að skýra hreyfiöflin á bak við heimsstyrjöldina sem þá geisaði. Helstu drifkraftana bak við stríðið sá hann annars vegar í KAPÍTALÍSKRI GRÓÐASÓKN og úþensluhneigð sem af henni leiðir og hins vegar í ÓJAFNRI ÞRÓUN FRAMLEIÐSLUAFLANNA sem breytti styrkleikahlutföllum hagkerfa og skóp misræmi milli þeirra og þar með grundvöll stórstyrjalda. Heimsveldin ýmist sækja fram eða hopa á heimsmarkaði og m.t.t. áhrifasvæða – eftir styrkleika sínum. Þetta misræmi sprengir valdarammann sem fyrir er, knýr á um „enduruppskiptingu“. Lenín skrifaði: "Spurningin er: Hvaða úrræði annað en stríð kemur til greina á auðvaldsgrundvelli til þess að eyða misræmi á milli þróunar framleiðsluaflanna og samsöfnunar fjármagns annars vegar og skiptingar nýlendnanna og „áhrifasvæða“ fjármálaauðmagnsins hins vegar.“ ( Heimsvaldastefnan, bls. 130)

Þessi greining hefur reynst hafa mikinn skýringarkraft. Bretland var langsterkasta iðnríkið á 19. öld. Þýsk iðnvæðing fór seinna af stað en bæði sú enska og franska en þróaðist mun hraðar – og um aldamótin 1900 sigldu Þjóðverjar fram úr Bretum í iðnaði. Hins vegar voru áhrifasvæði þeirra miklu minni en Breta og Frakka. Misræmið milli efnahagsvaxtar og takmarkaðs „LÍFSRÝMIS“ Þýskalands lá að baki tveimur heimsstyrjöldum. Við það bættist sprengiefnið sem fólst í keppni tveggja rísandi heimsvelda, Bandaríkjanna og Japan, um Kyrrahafssvæðið.

Í enduruppskiptingunni 1939-45 var það nýja heimsveldið Bandaríkin sem sprakk út auk þess sem sósíalísk Austurblokk varð til. Á  8. og 9. áratugnum, tóku Sovétríkin – sem þá höfðu tekið upp ríkiskapítalisma – þátt í heimsvaldataflinu og sóttu fram á ýmsum svæðum en það valdabrölt stóð alltaf á veikum efnahagsgrunni heima fyrir og endaði í kreppu og samfalli Austurblokkarinnar 1989-91.

Ef stórveldi í heimsvaldakerfinu brotnar saman og missir stjórn yfir áhrifasvæðum skapast „tómarúm“ sem keppinautarnir munu keppast um að fylla í gróðasókn sinni. Þetta gerðist einmitt kringum 1990 við fall  Sovétríkjanna . Valdaramminn var sprengdur og risastórt svæði stóð opið til enduruppskiptingar. Strategistarnir í Washington sögðu með orðum Wolfowitz og Cheney frá 1991: “Fyrsta markmið okkar er að hindra að aftur komi upp nýr keppinautur, annað hvort á landssvæði fyrrum Sovétríkjanna eða annars staðar...“  Risaveldið var aðeins eitt og heimurinn var í raun einpóla (unipolar). Það „tómarúm“ sem um var að ræða var í fyrsta lagi Austur-Evrópa og Balkanskagi en einnig svæðið sunnan gömlu Sovétríkjanna í Mið-Asíu og Miðausturlöndum. Þau svæði hafa fengið að finna fyrir strategíunni frá Washington.

Fyrstu stórátök sem þjónuðu enduruppskiptingu voru stríðin á Balkanskaga á 10. áratugnum. Svo kom 11. september, Bandaríkin og NATO skrifuðu þá á fána sína nýja stríðsyfirskrift: „stríð gegn hryðjuverkum“. Það hefur síðan verið hornsteinn í hugmyndafræði endurnýjaðrar hernaðarstefnu. Á fyrri hluta árs 2002 settu stjórnvöld í Washington fram lista yfir „öxulveldi hins illa“ sem innihélt Íran, Írak, Sýrland, Líbíu auk gömlu óvinanna Norður-Kóreu og Kúbu. „Stríðið langa“ í Austurlöndum nær hlýtur nað skoðast sem  stríð heimsvaldasinna til ENDURUPPSKIPTINGAR eftir fall Sovétríkjanna.

Eftir að Varsjárbandalagið leysist upp breytti NATO sér skjótlega í hnattrænt bandalag. Stækkun bandalagsins með nýjum aðildarríkjum var fyrst og fremst inn á gamla svæði Sovétríkja og Austurblokkarinnar. Sú stækkun hefur verið nær alveg samstíga stækkun ESB. Yfirleitt er ESB skrefi á undan, innganga í ESB er næsti undanfari NATO-aðildar. ESB er klárlega á áhrifasvæði Bandaríkjanna þó að ESB sé líka keppinautur BNA. NATO var nú brátt komið upp að húsvegg Rússlands í Austur-Evrópu.

Rússland féll niður á bæði hnén á 10. áratug en hefur á Pútíntímanum risið upp og varið hagsmuni sína sem svæðisbundið stórveldi. Bandaríkin og NATO svara því með nýrri víglínu skotpalla og miklum heræfingum við alla vesturglugga Rússlands auk stórfelldra efnahagslegra refsiaðgerða gegn landinu. Lykilatriði í vígvæðingu Bandaríkjanna og NATO er að draga upp sem skýrasta óvinamynd. Myndin af Rússlandi sem fasísku og árásarhneigðu afli er þar kjarnaatriði.

Nýi áskorandinn

Ný kapítalísk efnahagsveldi hafa engu að síður náð að ryðja sér til rúms og taka vaxandi sneiðar af heimsmarkaðnum. Sem áður segir: kapítalísk efnahagskerfi þróast ójafnt. Rússland er hernaðarstórveldi á gömlum merg en verður ekki kallað efnahagslegt stórveldi og hefur ekki gert sig gildandi í baráttunni um heimsmarkaðinn, erlendar fjárfestingar Rússa eru minni háttar og langstærstur hluti af útflutningi Rússlands er hrávara (einkum jarðgas og olía) sem er ekki einkenni háþróaðs hagkerfis. http://proletaren.se/artikel/ar-ryssland-ett-imperialistiskt-land

Hins vegar hefur Rússland gert bandalag við nýja efnahagsrisann, Kína, og af honum stendur gamla risavaeldinu og bandamönnum þess mjög raunveruleg ógn. Á brautum hins frjálsa flæðis hnattvæðingarinnar renndu bandarískir vestrænir auðhringar sér austur til Kína með framleiðslu sína og græddu gríðarlega, og græða enn, á skilvirku en ódýru vinnuafli þar í landi. „Það sem hnattvæðingarhyggjan (globalism) gerði var að flytja bandarískt efnahagslíf til Kína“ skrifar Paul Craig Roberts. https://www.paulcraigroberts.org/2019/08/21/what-globalism-did-was-to-transfer-the-us-economy-to-china/ Síðan hófst næsti þáttur þegar kínverskir auðhringar tóku að renna sér eftir sömu hnattvæðingarbrautum og versla og fjárfesta í fjarlægum löndum í grimmri samkeppni við þá vestrænu. Kína er fyrir nokkru orðið mesti iðanaðarútflytjandi heims og á stutt í að verða stærsta hagkerfi heims.

Kína hefur náð að rjúfa munstur þeirrar hnattvæðingar sem reyndi að gera heiminn að einu athafnasvæði vestrænna auðhringa. Eftir að kapítalískt Kína kastaði sér út í keppnina um heimsmarkaðinn bauð það sig í fyrstu einkum fram sem vettvang erlendra fjárfestinga og bauð ódýrt vinnuafl, lága skatta og gjöld fyrir erlenda fjárfesta í neysluvöruiðnaði, en landið hefur síðan byggt upp eigin innviði, sérfræðiþekkingu og tækni – og stormar nú fram sem útflytjandi alhliða iðnvarnings og mikill fjárfestir utanlands, ekki aðeins í þriðjaheimslöndum heldur m.a í hátækniðnaði í Þýskalndi og víða í Evrópu. Kína hefur öll einkenni kapítalisma á heimsvaldastigi skv skilgreiningu Leníns.

Frá 2013 hefur Kína unnið að uppbyggingu „nýja Silkivegarins“ („Belti og braut“, BRI) efnahagsbeltis, á landi með háhraðalestum og vöru- og fjárfestingaflæði sem á að samtengja Kína og Evrópu og allt svæðið þar á milli, og aðra braut á sjó. Belti og braut náði árið 2017 yfir 68 lönd og 40% af þjóðarframleiðslu heimsins, með gríðarhröðum https://en.wikipedia.org/wiki/Belt_and_Road_Initiative#Oversight

Kína hefur sem sagt rutt Bandaríkjunum úr forustusæti í samkeppninni um heimsmarkaðinn og hótar því að rjúfa heimsvaldakerfi bandarískra yfirráða í einpóla heimi. Þetta gerir Kína í strategísku bandalagi við Rússland. Það er þess vegna komið upp mikið MISRÆMI MILLI EFNAHAGSSTYRKS HELSTU HEIMSVELDA OG HINS VEGAR ÁHRIFASVÆÐA ÞEIRRA. Líkt og staðan var 1914 og aftur 1939.

Kína er kapítalískt og heimsvaldasinnað ríki. Kína hefur gengið inn á og nýtt sér reglur hnattvæðingarinnar. Ef þróunin fær að halda áfram í friði siglir Kína fram úr BNA og Vestrinu á æ fleiri sviðum. Kína þarf ekki stríð. Spurningin er hins vegar hvort BNA láti sigla fram úr sér þegjandi og hljóðalaust? Pólitísk og hernaðarleg áhrif BNA eru ennþá margföld á við Kína.

Viðbrögð við efnahagsundanhaldi: hernaðarsókn

Jimmy Carter kallaði Bandaríkin nýlega „herskáustu þjóð mannkynssögunnar“ sem hefði aðeins haldið frið í 16 ár af 242 ára sögu sinni. https://www.counterpunch.org/2019/04/19/jimmy-carter-us-most-warlike-nation-in-history-of-the-world/ Og víst er það að Bandaríkin og NATO hafa svarað aukinni samkeppni frá nýjum keppinautum á heimsmarkaði fyrst og fremst með HERNAÐARSTEFNU. Ástæðan er einmitt sú að Bandaríkin (og gömlu Evrópustórveldin) tapa ár frá ári í hinni efnahagslegu samkeppni. Einu raunverulegu yfirburðir sem þau hafa ennþá í heimsvaldateflinu eru hernaðarlegir.

Sálfræðilega byggist þessi hernaðarstefna á djöflagerðariðnaði í fjölmiðlum. Slobodan Milosevic, Saddam Hussein, Muammar Gaddafi, Bashar al-Assad og Vladimir Pútín eiga það sameiginlegt að bandarískir ráðamenn (þar með auðvitað bandarískir fjölmiðlar) hafa líkt þeim öllum við Adolf Hitler. Slíkt er helst gert í aðdraganda einhverra stóraðgerða gegn þeim af hálfu BNA og/eða NATO. Það þarf alltaf að undirbúa árásarþjóð sálfræðilega, gera hana herskárri og viljuga að kosta miklu til, vopnum, fjármunum, ungum karlmönnum. Djöflagerðin er hluti af hernaðinum, kannski sá mikilvægasti. Undafarinn áratug hefur lykilatriði í vígvæðingu BNA og NATO verið hugmyndin um Rússland sem fasískt og árásarahneigt stórveldi – Íran sömuleiðis – til að byggja upp fjandskapinn í þeirra garð.

Undanfarin misseri og sérstaklega á yfirstandandi ári hefur hinn raunverulegi keppinautur, Kína, færst í kastljós bandaríska (og þar með vestræna) stríðsáróðursins. Í janúar kallaði Pompeo utanríkisráðherra Kommúnistaflokk Kína „höfuðógn okkar tíma“. Og fyrir skemmstu, í Houston í Texas 23. júlí, lýsti Pompeo yfir að skoða beri Kína sem óvin og sem fyrstu og helstu ógn við öyggi og hagsæld Bandaríkjanna og öryggi alls „hins frjálsa heims“. Allt þokutal um friðsamleg viðskipti víkur nú fyrir járnkaldri keppni um heimsyfirráðin. https://www.state.gov/communist-china-and-the-free-worlds-future/ Hjá sjónvarpsstöðvum heimsvaldasinna er Xi Jinping smám saman að fá á sig Hitlersskegg. Það gat ómögulega hjá því farið.

Hér er ekki um pólitíska dægurflugu að ræða. Langtíma henaðaruppbygging bandarískra heimsvaldasinna staðfestir þessar áherslur. John Pilger skrifar. „Skotmarkið er Kína. Um þessar mundir nánast umkringja yfir 400 bandarískar herstöðvar Kína með skotflaugum, sprengjuflugvélum, herskipum og kjarnavopnum. Frá Ástralíu norður eftir Kyrrahafi til Suðaustur-Asíu, Japans og Kóreu og yfir Evrasíu til Afganistans og Indlands mynda herstöðvarnar, sagði mér bandarískur herfræðingur, „fullkomna snöru“.“ http://johnpilger.com/articles/another-hiroshima-is-coming-unless-we-stop-it-now