LEIFTURSÓKN FRÁ HÆGRI

Fyrir nokkru las ég bók Þorleifs Óskarssonar, sagnfræðings, um SFR, stéttarfélag í almannaþjónustu. Félagið hét reyndar SFR, starfsmannafélag ríkisstofnana, þegar ég gegndi framkvæmdastjórastörfum fyrir félagið á árunum 1973 til 1975. Bókin kom út í apríl á liðnu ári og er heiti hennar  „Saga baráttu og sigra í sjötíu ár".

Bók Þorleifs er afar fróðleg og prýdd mörgum myndum. Ég hefði talið ákjósanlegt að nafnalisti væri aftast í bókinni, en tilvísanir, heimildir og myndaskrá eru hins vegar til fyrirmyndar.  Þá eru viðtölin við ýmsa fyrrverandi og núverandi forystumenn félagsins upplýsandi og gefa fyllri mynd af starfsemi SFR.

Við lestur bókarinnar sakna ég þó þess að ekki sé getið um mjög fjölmennan aðalfund félagsins, sem haldinn var í Sigtúni við Suðurlandsbraut 26 á vormánuðum 1975.  Fundurinn var mikill átakafundur, eins og hér verður gerð grein fyrir. Um nokkur straumhvörf var að ræða að mínum dómi, þar sem úrslit fundarins endurspegluðu fráhvarf frá flokkspólitískum baráttuaðferðum Sjálfstæðisflokksins um völd innan verkalýðshreyfingarinnar.

Á þessum árum og reyndar áratugum á undan voru harðvítug átök innan verkalýðshreyfingarinnar. Einkum voru átökin hörð innan verkalýðsfélaga á almennum vinnumarkaði en þeirra gætti einnig innan félaga opinberra starfsmanna og heildarsamtaka þeirra.

Gunnar Gunnarsson, sem var framkvæmdastjóri SFR á árunum 1975 til 1990, lýsir þessum viðhorfum mjög vel í bók Þorleifs. Gunnar segir m.a. „Þegar kosið var í stjórnir var horft til stjórnmálanna. Allir flokkar þurftu að eiga sína fulltrúa. Eða eigum við að snúa því við og segja að samtökin hafi viljað tryggja sér áhrif innan stjórnmálanna með þessum hætti."

Þrátt fyrir að á þessum árum hafi vinstri menn ráðið lögum og lofum innan BSRB og SFR átti Sjálfstæðisflokkurinn sína fulltrúa innan BSRB, en reyndar mjög fáa og jafnvel enga innan SFR. Ljóst var að þessu vildu sjálfstæðismenn breyta og tækifæri gafst þegar boðað var til aðalfundar félagsins í april 1975.

Í kjölfar aðalfundarins vakti  athygli að bæði Morgunblaðið og Vísir greindu nokkuð ítarlega frá mótframboðinu innan SFR. Hins vegar tóku blöðin á vinstri vængnum ekki við sér, fyrr en eftir aðalfundinn þegar úrslit kosningana lágu fyrir.

Kannski var hér um að ræða herkænskubragð af hálfu Einars Ólafssonar og annarra félaga hans í  stjórn SFR til að koma í veg fyrir að ásýnd kosninganna væri talin pólitísk átök milli tveggja póla.     

Verður nú vikið að þessum greinarskrifum í Morgunblaðinu og Vísi.

Leiftursókn frá hægri

Laugardaginn 26. apríl, tveimur dögum fyrir aðalfund,  birtist viðtal í Morgunblaðinu við Jóhann Guðmundsson, starfsmann við heilalínurit Landspítalans, en Jóhann var í framboði sem formaður félagsins. Yfirskrift viðtalsins var „Stjórn sem brýtur lög félags síns verður að víkja".

Í viðtalinu sagði Jóhann m.a. „Við bjóðum okkur fram vegna þess að okkur fellur ekki hvernig núverandi stjórn heldur á málum. Það má segja að við höfum átt tveggja kosta völ, að fara í framboð eða að halda að okkur höndum. Við völdum fyrri kostinn.  Þar sem Einari var boðið að standa með okkur að stjórn á félagslegum grundvelli, en hann hafnaði. Núverandi stjórn hefur ekki einu sinni haldið lög félagsins og verður hún því að víkja".

Daginn fyrir aðalfundinn eða sunnudaginn 27. apríl birtist svo í Morgunblaðinu ávarp til félagsmanna i SFR vegna fyrirhugaðs stjórnarkjörs daginn eftir. Með ávarpinu birtust fjölmargar myndir af frambjóðendum móframboðsins.  Í ávarpinu sagði m.a. „Við undirrituð höfum ákveðið að leita til þín um stuðning við framboð okkar til stjórnarkjörs. Ástæðan eru þær að nú ríkir deyfð í félagsmálum og að stjórn sú er nú situr er alls ekki í þeim tengslum við hinn almenna félagsmann sem nauðsynleg eru".  

Daginn eftir birtist svo  á baksíðu Vísis frétt undir fyrirsögninni „Friðurinn úti hjá ríkisstarfsmönnum". Fréttin var á þessa leið:

 „Hörð átök verða um stjórn Starfsmannafélags ríkisstofnana á aðalfundi í kvöld eftir margra ára „frið".

Einar Ólafsson, útibússtjóri hjá Áfengisversluninni, hefur verið formaður félagsins í fimm ár. Í langan tíma hefur verið sjálfkjörið í flest æðstu embætti félagsins og mun ekki hafa verið boðið fram gegn Einari fyrr en nú. Nú fer fram gegn honum Jóhann Guðmundsson deildarstjóri á Landspítalanum og fullskipaður listi hefur verið lagður fram gegn núverandi stjórn félagsins.

Í félaginu er um þrjú þúsund manns. Jóhann Guðmundsson sagði í morgun að „vekja" þyrfti félagið og treysta tengslin milli stjórnar og hins almenna félaga. Hann kvaðst vona að kosningarnar í kvöld yrðu spennandi, hvort sem andstæðingum félagsstjórnar tækist að fella hana í þessari atrennu eða ekki".

Ljóst var á þessum blaðaskrifum að hart var sótt að stjórn félagsins, sérstaklega þó að Einari Ólafssyni, formanni félagsins. Þessi skyndisókn frá hægri kom  forystusveit SFR nokkuð í opna skjöldu, ekki síst vegna þess að sjálfkjörið hafði verið í stjórn félagsins um langa hríð.

Aðalfundurinn 28. apríl 1975

Eins og áður segir var aðalfundurinn haldinn í Sigtúni við Suðurlandsbraut 26 sem á þeim tíma var skemmtistaður. Mikið fjölmenni var á fundinum eða um 850 manns. Þá voru félagsmenn tæplega þrjú þúsund í SFR og margir nýkomnir í félagið. Fundarsókn var því gífurlega góð.

Í viðtali við Einar Ólafsson, sem birtist í Tímanum miðvikdaginn 30. apríl, segir Einar m.a. um aðalfundinn „Ég held að varla hafi verið til þær vammir eða skammir sem ekki hafa verið bornar á fráfarandi stjórn."     

Að loknum miklum umræðum um störf stjórnar fór fram atkvæðagreiðsla. Ekki var um listakosningu að ræða, heldur þurftu fundarmenn að kjósa um einstaka stjórnarmenn, sem voru í framboði. Formaður var þó kosinn sérstaklega. Mikil spenna var í loftinu og tvísýnt var talið um úrslit kosninganna. Morgunblaðið, sem kom inn á næstum hvert heimili á landinu, hafði beitt sér í þessum kosningum til stuðnings Jóhanni og félögum. Opinberlega hafði ekkert heyrst í forystusveit SFR í dagblöðunum en vitað var að trúnaðarmannaráð félagsins var mjög öflugt og stóð þétt með stjórn félagsins. Menn renndu þó blint í sjóinn, hvort Jóhann Guðmundsson og hans menn myndu vinna kosninguna eða ekki. Ekki skyldi vanmeta Morgunblaðið og kosningarvél Sjálfstæðisflokksins.

Skemmst er frá því að segja að stjórn félagsins fékk afgerandi kosningu. Einar Ólafsson var kosinn formaður með 649 atkvæðum gegnt aðeins 178 atkvæðum Jóhanns Guðmundssonar. Einar fékk því 78,5% greiddra atkvæða á móti Jóhanni sem fékk 21,5% atkvæða.  Fyrirsögnin í ofangreindu viðtali við Einar í Tímanum var einfaldlega „649 atkvæði gegn 178". Fylgismenn Einars í aðal-  og varastjórn fengu einnig afgerandi kosningu.

Alþýðublaðið hnykkti enn frekar á þessum sigri Einars og félaga með viðtali 30. apríl undir fyrirsögninni „Atlögu íhaldsins að SFR hrundið um helgina".

Þar segir Einar m.a. „Ég lít á þennan sigur sem sigur félagshyggjunnar og hann sýnir að forysta félagsins hafa verið menn með réttan anda til að hafa forsjá fyrir þessu þriðja stærsta stéttarfélagi landsins og því flóknasta".

Skyndisókn frá vinstri

Ég gat þess í upphafi að úrslit fundarins hafi endurspeglað fráhvarf frá flokkspólitískum baráttuaðferðum um völd innan verkalýðshreyfingarinnar. Það sem ég á við fyrst og fremst er að ég minnist þess ekki að Morgunblaðið og Vísir hafi beitt sér með svo afgerandi hætti við stjórnarkjör í verkalýðsfélögum eftir þennan sögulega aðalfund SFR á vormánuðum 1975. Menn sáu að sér að sú baráttuaðferð sem tíðkast hafði í hægri pressunni gekk ekki lengur upp.

Hitt er svo athyglisvert að velta fyrir sér, að þrátt fyrir  að tekist hafi að hindra þessa leiftursókn frá hægri og félagshyggjan hafi sigrað, eins og Einar gat réttilega um í fyrrgreindu viðtali,  að 15 árum síðar eða á árinu 1990 hafi það verið skyndisókn frá vinstri sem felldi Einar og forystusveit hans af stalli. Það er áhugavert rannsóknarefni sem hin ágæta bók Þorleifs um SFR segir reyndar nokkuð frá. Sagan endurtekur sig ekki alltaf eins og til var ætlast.

Hrafn Magnússon var framkvæmdastjóri SFR, Starfsmannafélags ríkisstofnana, árin 1973 til 1975.

Viðauki.

Stjórnarkjör aðalfundarins 28. apríl 1975:

Í aðalstjórn:

Einar Ólafsson, formaður, 649 atkvæði.

Ágúst Guðmundsson, 646 atkvæði.

Erla Valdimarsdóttir 622 atkvæði

Guðbjörg Sveinsdóttir 607 atkvæði.

Guðmundur Sigþórsson 590 atkvæði.

Ólafur Jóhannesson, 616 atkvæði.

Sigurður Ó. Helgason 628 atkvæði

Í varastjórn:

Elías Jónsson 639 atkvæði

Guðrún Ágústsdóttir 635 atkvæði

Þórólfur Jónsson 592 atkvæði

Aðrir frambjóðendur fengu 179 til 222 atkvæði

Heimildir:

Saga baráttu í sjötíu ár. SFR stéttarfélag í almannaþjónustu 1939 - 2009.

Aðallega viðtöl við Gunnar Gunnarsson, Árna Stefán Jónsson og Sigríði Kristinsdóttur.

Morgunblaðið, 26, apríl, 27. apríl og 1. maí  1975.

Vísir 28. apríl 1975.

Tíminn 30. april 1975.

Alþýðublaðið 30. april 1975.