HVAÐ ER Í VÖGGUNNI?

Birtist í helgarblaði Morgunblaðsins 16/17.01.21.
Margir hafa séð sig knúna til að fylkja með lýðræðinu eftir að mótmælendur, ekki allir vel til fara, réðust inn í þinghúsið á Capitolhæðinni í Washington.
Forsetar, forsætisráðherrar og utanríkisráðherrar um heim allan voru fyrstir til að láta frá sér heyra enda allir farnir að nýta sér samskiptamáta Dónalds Trumps og segja hug sinn á Twitter. Netfyrirtækið hleypti öllum slíkum skilaboðum í gegn en lét þess getið að í framtíðinni yrðu stjórnendur þar vandfýsnari á hvað mætti segja á Twitter og hvað ekki. Svipað var að heyra frá Facebook, og til að sýna að alvara væri á ferðinni var lokað fyrir Dónald. 
Inntakið í yfirlýsingum valdafólks hins vestræna heims var að ráðist hefði verið að vöggu lýðræðisins; myndlíkingin eflaust valin vegna þess að í vöggu er eitthvað nýfætt og þar er að finna nokkuð sem er viðkvæmt. 
Það síðara á svo sannarlega við um lýðræðið. Það er viðkvæmt og ekki sama hvernig með er farið. Það er til dæmis eitt að tala um lýðræðið, annað að virða það. 
Og varðandi fyrra atriðið, um fæðinguna, sem margir vísa nú til að hafi átt sér stað í Bandaríkjum Norður-Ameríku, þá má til sanns vegar færa að margt sem við kennum við lýðræði er þaðan runnið þótt mikil einföldun sé að rekja alla þræði þess þangað. Mögnuðustu ræður um inntak lýðræðis, og einnig suma þætti þess í verki, má finna í sögu Grikkja hinna fornu og staðnæmist ég þá við ræður Periklesar sem sagnfræðingurinn Þúkýdides færði okkur. Þar bar hann saman kosti frjáls samfélags og hins sem laut valdboði að ofan. Þetta var fyrir tæpum tvö þúsdund og fimm hundruð árum. 

En aftur að bandarísku vöggunni sem er ekki nema rúmlega tvö hundruð ára. Í Bandaríkjum Norður Ameríku var vissulega barist fyrir frelsi.
Í fyrsta lagi gegn nýlenduvaldi. Gömlu evrópsku nýlenduveldin höfðu slegið eign sinni á þennan heimshluta eins og flesta aðra. Nú vildu menn hins vegar frelsi frá slíkri áþján; vildu ráða sínum heimkynnum og því sem þau hefðu upp á að bjóða í landsins gæðum. Frumbyggjar álfunnar kysu sennilega nákvæmara orðlag.
Annar frelsisþráður var baráttan gegn kynþáttamisrétti. Virkjaður var samtakamáttur til afnáms þrælahalds og ekki nóg með það, búin var til stjórnarskrá sem múraði inn mannréttindi betur en tekist hafði í öðrum ríkjum undir lok átjándu aldarinnar þegar stjórnarskrá Bandaríkjanna var smíðuð. Í henni sagði að frelsi sérhvers manns skyldi virt og mannhelgi í heiðri höfð.
Óhætt er því að segja að þótt vagga lýðræðisins eigi sér lengri sögu en til Bandaríkja Norður-Ameríku þá var framlag þaðan til lýðræðisins ekki lítið.
En lýðræðið er ekki bara í stjórnarskrám og lögum, sögubókum og heimspekiritum eða háfleygum ræðum, hvað þá orðsendingum á Twitter. Spurt er um veruleikann frá degi til dags í lífi þjóðanna. Hvernig þær komi fram hver við aðra - og einng að sjálfsögðu innbyrðis. Er mannhelgin og frelsið virt, er nýlendustefnan, sem hin ungu Bandaríki risu gegn, fyrir bí?
Gæti verið að við skoðun á veruleikanum kæmumst við að þeirri niðurstöðu að nýlendustefna sé alls ekki liðin tíð, þvert á móti lifi hún góðu lífi í samtímanum og það sem meira er, að henni sé gefið líf í vöggu á Capitolhæðinni, í skrifstofunum sem ráðist var inn í á dögunum, valdastéttum heimsins til skelfingar og hryllings.
Staðreyndin er sú að heimurinn er í sívaxandi mæli að hverfa frá lýðræðinu og gefa sig auðræðinu á vald. Það hefur fyrir löngu gerst I Bandaríkjunum, vöggu kapítalismans.
Og ég leyfi mér að segja að rísi almenningur í heiminum ekki upp gegn valdi auðs; gegn hernaðarofbeldi, auðlindastuldi nýlendustefnunnar, kynþáttakúgun og efnalegu misrétti, þá munum við sjá meira af því sem við sáum gerast í höfuðborg Bandaríkjanna á dögunum. Það ætti að vera heiminum öllum víti til varnaðar.
Þegar engir valkostir eru aðrir í meintri vöggu lýðræðisins en fulltrúar auðs og hernaðarofbeldis, og þegar fólk eygir enga framtíð aðra en forræði sömu afla, þá er þeirri hættu boðið heim að í glundroða óánægju taki fasisminn völdin.
Það er kominn tími til að vakna og kveða auðræðið niður. Láta það víkja fyrir þeirri tegund réttlætis sem aðeins raunverulegt lýðræði getur tryggt.
Það er hægt, en verður ekki gert sofandi.