Hvað viljum við í Öryggisráð SÞ?

Birtist í Fréttablaðinu 06.08.2003
Á sínum tíma tókum við ákvarðanir um stækkun fiskveiðilögsögunnar þvert á ríkjandi skoðun í heiminum og höfðum þann árangur að gerbreyta viðhorfum manna til nýtingarréttar og fiskveiðistjórnunar. Þetta sýndi að með samtakamætti og trú á málstað getur lítil þjóð fengið ýmsu áorkað. Í kjölfar Þorskastríðanna var stundum haft á orði, að svo harðdrægir hefðu Íslendingar reynst, að forsjóninni væri fyrir að þakka að þeir væru ekki fjölmennari en raun ber vitni. Þá fyrst yrðu þeir varasamir þegar þeir kæmust í tölu milljónaþjóða. En dugnaður og eftirfylgni er síður en svo slæm, allt er undir því komið hver málstaðurinn er, sem barist er fyrir.
Ég er nokkuð viss um að innst inni þykir flestum hlutskipti okkar á alþjóðavettvangi vera vesælt nú um stundir. Núverandi ríkisstjórn hefur unnið sér það helst til afreka að reisa rándýr sendiráð, lofa hundruðum milljóna inn í hermálahít Nató og ganga lengra en flestar aðrar þjóðir heimsins í gagnrýnislausum stuðningi við hernaðarstefnu Bandaríkjastjórnar. Alltaf eru þeir mættir, Davíð og Halldór, þegar kallað er frá Washington. Þeir þurfa ekki annað en klapp á kollinn, eða eitt símtal frá einhverjum háttsettum, til að verða sælir með sitt. Átakanlegust var barnsleg gleði ríkisstjórnarinnar þegar henni var hrósað fyrir að halda hér á landi áfallalausan fund æðstu manna Nató.

Bætt samningsstaða á kostnað mannorðsins?

Og nú vilja þeir fá að komast í Öryggisráðið. Það ætti að vera Íslendingum mikið kappsmál, segja þeir Davíð og Halldór, og kveðast hafa áform um að setja bæði mikinn mannafla og fjármuni til að tryggja okkur setu í ráðinu. En hvaða stefnu á að framfylgja þar? Í þágu hvaða málstaðar ætlum við að beita okkur? Erum við að sækjast eftir aðild að Öryggisráði Sameinuðu þjóðanna til að fylgja þeirri stefnu sem við höfum fylgt á undanförnum árum? Eða eru uppi aðrar hugmyndir?
Tökum dæmi um hitamál sem upp hafa komið á vettvangi SÞ. Hver hefði afstaða Íslendinga verið árið 1990 þegar ákvörðun var tekin um að ráðast á Írak og í kjölfarið setja mjög umdeilt viðskiptabann á þjóðina? Þá voru uppi miklar deilur sem enduðu með þvingunum og stórfelldum mútugreiðslum af hálfu Bandaríkjastjórnar. Ríkisstjórn Íslands hefði án efa stutt sína menn í Washington. Spurningin er hvort hún hefði notað tækifærið til að eiga orðastað um framtíð Keflavíkurflugvallar. Ef marka má yfirlýsingar framsóknarþingmanna nú í sumar styrkti afstaða okkar í Íraksmálinu stöðu okkar gagnvart Bandaríkjastjórn! Ekki lofar góðu hve lítils mannorðið er metið á þeim bænum.

Hvað með Írak og Palestínu?

Hvað hefðu Íslendingar gert þegar Bandaríkjamenn og Bretar kröfðust stuðnings Öryggisráðs SÞ til árásar á Írak, en fengu ekki, fyrr á þessu ári? Við þekkjum svarið. Íslenska ríkisstjórnin studdi ákvörðun um árás án samþykkis Öryggisráðsins og voru Íslendingar þess vegna skilgreindir í Washington sem "staðfastir stuðningsmenn".
Hvernig hefðum við síðan greitt atkvæði 22. maí þegar hernámið var staðfest af Öryggisráðinu? Án efa hefðum við verið fylgjandi. Sérfræðingar í alþjóðastjórnmálum hafa velt því fyrir sér hvers vegna samþykki hafi fengist fyrir þessari tillögu eftir allt sem á undan var gengið. Ekki síst í ljósi þess að Bandaríkjamenn fóru jafnframt fram á að liðsmenn þeirra í Írak yrðu undanþegnir hvers kyns kvöðum og málsókn af hálfu Alþjóðaglæpadómstólsins í Haag (International Crime Court). Fréttaskýrendur hafa haldið því fram, að Frakkar og Rússar hafi samþykkt tillöguna eftir að þeir fengu vilyrði fyrir því að tryggt yrði að ný ríkisstjórn Íraks yrði gerð ábyrg fyrir útistandandi skuldum við Frakkland og Rússland. Það þarf greinilega sterk bein til að láta eigin hagsmuni ekki stýra gjörðum sínum! Fyrir atkvæðagreiðsluna fóru bandarískir erindrekar hefðbundnar sendiferðir til fátæku ríkjanna í Öryggisráðinu til að sjá til þess að allt yrði með felldu. Hefði þurft að líta við í Reykjavík eða hefðu menn getað gefið sér að hér væru staðfastir stuðningsmenn?

Er ríkisstjórnin líkleg til að hugsa stórt?

En eru þetta ekki nokkuð grófar ásakanir sem hér eru settar fram? Vissulega, en þannig er veruleikinn og Bandaríkjamenn gera ekkert til að fela hann. Dæmi um þetta er þegar Samtök ríkja utan hernaðarbandalaga ákváðu að flytja tillögu 25. mars sl. um að komið yrði á friðargæsluliði Sameinuðu þjóðanna í Palestínu. Það varð hlutskipti Kólumbíu að flytja tillöguna í Öryggisráðinu. Bandaríkjastjórn beitti neitunarvaldi. Opinberlega var því lýst yfir að Kólumbía myndi hljóta verra af. Hvernig hefðu Íslendingar greitt atkvæði?
Því miður er fulltrúum núverandi ríkisstjórnar ekki treystandi til að standa í fæturna. Ef við hins vegar værum reiðubúin að gerbreyta stefnu okkar í utanríkismálum, sýna frumkvæði og hugsa stórt í þágu réttláts málstaðar þá efast ég ekki um að við gætum látið mikið gott af okkur leiða á alþjóðavettvangi. En með þessa menn við stýrið hef ég efasemdir um að kröftum okkar og fjármunum sé vel varið.