KOSNINGAEFIRLIT Í ÚKRAÍNU
Í gær sunnudag fóru fram þingkosningar í Úkraínu. Sveitir eftirlitsmanna, innlendra og erlendra, fylgdust með kosningunum og var ég ásamt Karli Garðarssyni, alþingismanni, á vegum þings Evrópuráðsins sem þarna var með all nokkurn hóp þingmanna í samvinnu við Öryggis- og samvinnustofnun Evrópu, ÖSE/OSCE. Ekki langt undan þeirri stofnun er oftar en ekki NATÓ að finna en hernaðarbandalagið átti sína fulltrúa á undirbúningsfundum okkar í Kænugarði, svo og Evrópusambandið. Eftirlitsnefndirnar sem við áttum aðild að voru hins vegar á vegum Evrópuráðsins og OSCE.
Breska ríkisútvarpið, BBC, sagði nú síðdegis að alls hefðu verið um 900 erlendir eftirlitsmenn að fylgjast með kosningunum.
Vel að eftirlitinu staðið
Karl Garðasson hafði einnig tekið þátt í undirbúningsfundum fyrr í mánuðinum þannig að hann var ekki nýgræðingur að koma að starfinu. Það átti hins vegar við um mig.
Ég hafði að vísu tekið þátt í kosningaeftirliti í Kosovo fyrir mörgum árum ásamt Jóni Ólafssyni, prófessor á Bifröst og Finnboga Rúti Arnarsson, frá utanríkisráðuneytinu. Til Úkraínu var ég hins vegar að koma í fyrsta skipti.
Eftirlitsmenn fengu góða þjálfun í því að fylgjast með kosnigunum og fór undirbúningur fram á maraþonlöngum fundum með fjölda fyrirlestra tvo daga áður en kosningarnar fóru fram.
Frambjóðendum hent í ruslið
Í aðdraganda kosninganna voru dæmi þess að frambjóðendur yrðu fyrir aðkasti, barðir og troðið ofan í ruslatunnu til að niðurlægja þá og segja þar með á táknrænan átt að þeir væru úrhrak og ættu heima á haugunum. Þegar við hittum fulltrúa flokkanna vakti ég athygli á slíkum fregnum og minntist á að Symeneko formaður Kommúnistaflokksins (sem sótti fundinn) hefði sjálfur beinlínis verið barinn í ræðustól úkraínska þingsins. Einkum voru það frambjóðendur kommúnista sem kváðust hafa orðið fyrir ofbeldi en ásakanir um áreiti komu einnig fram hjá öðrum. Ég spurði hvort hættan væri ekki sú, að yrðu stjórnmálamenn, sem væru talsmenn umdeildra skoðana, fyrir ofbeldi, þá heyktist fólk á að bjóða sig fram fyrir þann málstað þótt hugur þess stæði til þess. Undir þetta var tekið. (https://www.ogmundur.is/is/greinar/evropuradsthing-og-hlutskipti-kommunistaflokks-ukrainu )
Fjöldamorðin í maí
Því fer fjarri að hægt sé að alhæfa um ástandið í Úkraínu. Austustu héruðin, kennd við Donetsk og Luhansk eru í upplausn af völdum stríðsátaka enda fóru kosningar þar ekki fram með einhverjum undantekningum þó. Sama gilti að sjálfsögðu um Krímskagann sem í reynd er orðinn hluti Rússlands. Þá er ástandið sums staðar eldfinnt svo sem í hafnarborginni Odessa við Svartahaf. Hinn 2. maí var þar framið hryllilegt ofbeldisverk. Þá voru 48 einstaklingar brenndir til bana. Um var að ræða fólk sem vildi gera Úkraínu að sambandsríki - nokkuð sem þjóðernissinnar mega ekki heyra á minnst og nokkuð sem Evrópuráðið illu heilli tók afstöðu til í skýrslu sinni um Úkraínu á sínum tíma. Fólkið hafði leitað athvarfs í verkalýðshúsi þegar þjóðernissinnar gerðu aðför að því. Síðan var eldur borinn að húsinu og fólkinu meinuð útganga. Yfirlýsingar sumra fasista á úkraínska þinginu í kjölfarið voru ljótar. (Sjá: https://www.ogmundur.is/is/greinar/kaldastridstonar-i-evropuradnu )
Vildu vanda sig við framkvæmd lýðræðisins
Ekkert af þessu sáum við í þingkosningunum nú. Í höfðuborginni, Kænugarði eð Kiev, og héruðum suð-austur af henni, þar sem ég hafði eftirlit með höndm ásamt spænskum þingmanni, var alls staðar rólegt og friðsamlegt yfirbragð. Og hvað varðar sjálfa kosninguna og talningu urðum við ekki varir við neitt annað en snurðulausa framkvæmd og mikinn vilja fólks að standa sig í stykkinu við framkævæmd lýðræðisins. Karl Garðarsson hefur skýrt frá því að á einum kjörstað sem hann heimsótti hefðu heyrst hótanir um uppþot og hafi sérsveitir lögreglunnar verið kallaðar á vettvang. En þetta virðist hafa verið undantekning fremur en reglan.
Ánægja með framkvæmdina
Á yfirlitsfundi í morgun áður en við hurfum á braut var farið yfir framkvæmdina og sagði sænskur eftirlitsmaður sem hafði eins konar yfirumsjón með höndum að hann væri ánægður með framkvæmd kosninganna. Hnökrar hefðu verið til þess að gera litlir.
Nú verður ahyglisvert að fylgjast með framvindunni að afloknum þingkosningunum.
Hvað svo?
Svo fór sem spáð var að flokkur Porosjenkós forseta fékk mest fylgi og næstmest fékk flokkur forsætisráðherrans Yatsenyeks. Porosjenkó segist vilja friðsamlega lausn í austurhluta Úkraínu en forsætisráherrann hefur talað fyrir hernaðarlausn.
Öllum ber saman um að sríðið og afstaða til þess mun verði helsti ásteitingarsteinn í úkraínskum stjórnmálum á komandi misserum og síðan mun verða horft á hitt, hvernig muni takast að kveða niður spillingu í landinu. Porosjenkó, forsetii, er sjálfur auðkýfingur og verður fróðlegt að sjá hvort honum muni takast að aftengjast hagsmunagæslu fyrir sig og sína líka. Allir helstu ráðandi stjórnmálamenn í Úkraínu á undanförnum árum virðast hafa tengst spillingu - mikilli spillingu.
Neðar í skotgrafirnar eða uppúr þeim?
Svo er hitt að það hefur ekki reynst nóg að hljóta lýðræðislega kosningu einsog Janúkóvits sem kjörinn var forseti 2010 fekk að reyna. Kosning hans fékk góða einkunn eftirlitsmanna en kosningin var engu að síður tvítekin til að tryggja að allt væri með eðlilegum hætti. Í byrjun þessa árs var Janúkóvits síðan steypt af stóli þótt nýar kosningar væru í sjónmáli.
Janúkovits vildi ekki aðlögun við Evrópusambandið og ekki NATÓ inn á gafl. Það vildi risagranninn í Moskvu ekki heldur. Þess vegna studdi ESB og NATÓ að lýðræðislega kjörinn forseti yrði settur af með valdi. Og Moskva hélt suður á Krímskaga og inn í austanverða Úkraínu. Þar við situr.
Spurningin er sú hvort menn grafi sig enn neðar í skotgrafirnar eða takist að hefja sig upp úr þeim. Það væri óskandi að hið síðara yrði ofan á.