Lögbrot framið á öryrkjum og lífeyrisþegum

Birtist í Mbl
Velferðarmál
Fyrir nokkrum dögum sendi ríkisstjórnin frá sér yfirlýsingu „í tengslum við kjarasamninga“ og er þar meðal annars kveðið á um hækkanir á greiðslum almannatrygginga, 4,5% á þessu ári, það er 0,9% umfram þá hækkun sem kom í byrjun árs; síðan 3% á árinu 2001, 3% á árinu 2002 og að lokum 2,25% á árinu 2003. Samanlagðar eru þessar prósentutölur 12,75% á fjórum árum en samkvæmt framreikningi 13,36%. Þetta er svipuð prósentuhækkun og Flóabandalagið samdi um, en þá má ekki gleyma því að lægstu laun samkvæmt þeim samningum hækka um 30% á samningstímabilinu.

Af þessu er augljóst að bilið á milli þeirra sem eru á lágum kauptöxtum annars vegar og hinna sem þurfa að reiða sig eingöngu á bætur almannatrygginga hins vegar mun aukast á komandi árum. Hér er ekki á bætandi í ljósi þeirrar óheillaþróunar sem orðið hefur á undangengnum áratug hvað þetta snertir.

Vont versnar.

Frá 1993 til 1999 hækkuðu lágmarkslaun um 52%, en grunnlífeyrir, tekjutrygging, heimilisuppbót og sérstök heimilisuppbót auk eingreiðslna, um 30%. En hafa ber í huga að á þessu tímabili kom til sérstakrar hækkunar á heimilisuppbót vegna niðurfellingar á eftirgjöf á afnotagjaldi útvarps og sjónvarps og ársfjórðungsgjaldi fyrir síma. Þegar þetta er tekið með í reikninginn lætur nærri lagi að helmingsmunur sé á kjaraþróun þessara hópa. Ef við lítum fram á veginn í ljósi fyrirætlana stjórnvalda mun að óbreyttu enn gliðna þarna á milli. Lágmarkslaun verða komin í 91 þúsund krónur eftir þrjú ár ef að líkum lætur. Einstaklingur sem býr einn og fær einvörðungu bætur frá Tryggingastofnun hefur nú 69.598 kr. en verður árið 2003 kominn í 76.154 kr. samkvæmt yfirlýsingunni. Þeir sem hins vegar eru í sambúð eða giftir fá hins vegar nú 48.253 kr. á mánuði en munu að öllu óbreyttu fá 52.798 kr. að þremur árum liðnum. Hér er ekki minnst á þá einstaklinga sem búa við þá köldu staðreynd að tekjur maka þeirra skerða bæturnar þannig að þegar upp er staðið geta þeir endað með 15.692 kr. í tekjur. Það er talsverður vegur frá þessum upphæðum og upp í lágmarkskauptaxta.

Út af fyrir sig er þetta nógu slæmt, reyndar svo slæmt að við það verður ekki unað. Ekki er þó öll sagan sögð því við skoðun kemur í ljós að ríkisstjórnin hefur þegar brotið gegn lögum um hækkun bótagreiðslna almannatrygginga.

Þegar ríkisstjórnin rauf sambandið á milli lágmarkslauna og bótagreiðslna um miðjan tíunda áratuginn var því ákaft mótmælt af hálfu samtaka elli- og örorkulífeyrisþega og samtaka launafólks. Þótt ekki væri fallist á að koma þessum tengslum á að nýju fékkst það í gegn árið 1997 að lögfest var ákvæði sem er að finna í 65. grein almannatryggingalaga þar sem segir að bætur almannatrygginga skuli breytast árlega í samræmi við fjárlög hverju sinni og svo vitnað sé orðrétt í greinina þá „...skal taka mið af launaþróun, þó þannig að þær hækki aldrei minna en verðlag samkvæmt vísitölu neysluverðs.“

Frá lögum til framkvæmdar.

Lítum á framkvæmd þessara laga og horfum til síðasta árs. Hver skyldi verðlagsþróun hafa verið á síðasta ári? Spyrjum ennfremur um launaþróunina og að lokum um hækkun bóta almannatrygginga. Nú er okkur einn vandi á höndum og hann er sá að menn nota mismunandi reikningsaðferðir við útreikninga af þessu tagi. Þess vegna ætla ég að bregða á það ráð að setja upp í eftirfarandi töflu útreikninga sem byggja á mismunandi forsendum:

Sá hópur sem hér er notaður til viðmiðunar eru þeir sem búa einir og hafa engar aðrar tekjur en frá Tryggingastofnun ríkisins. Eins og hér má sjá hefur ríkisstjórnin ekki einu sinni farið að lögum gagnvart þeim á nýliðnu ári hvað þá að nokkur tilraun hafi verið gerð til að bæta kjör þeirra og gefa þeim réttmætan hlut í margrómuðu góðæri. Hvaða vísitala sem notuð er og hvernig sem útreikningum er háttað kemur aldrei önnur niðurstaða en sú að bætur til lífeyrisþegans eru annað hvort lægri en launavísitala eða verðlagsþróun. Þetta sýndi ég fram á í utandagskrárumræðu á Alþingi fyrir fáeinum dögum. Ástæðan fyrir því að þetta er nú tíundað á síðum Morgunblaðsins er að fram komu í fjölmiðlum efasemdir um að hér hafi verið um réttar fullyrðingar að ræða - eða markvissan málflutning eins og einkunnagjöfin hljómaði í hádegisfréttum Ríkisútvarpsins daginn eftir umræðuna á þingi.

Í besta lagi blekking.

Að mínum dómi er grundvallaratriði að greiðslur til öryrkja og lífeyrisþega hækki aldrei minna en nemur hækkunum á lægstu kauptöxtum - og eins og fyrr er getið hafa slíkir kauptaxtar hækkað helmingi meira á síðustu sjö árum en greiðslur í almannatryggingakerfinu. Ef ekki á að miða við þessa kauptaxta eins og krafist hefur verið, þá verður ríkisstjórnin að gera sér grein fyrir því að hún er bundin af því í landslögum að taka skuli mið af almennri verðlags- og launaþróun í landinu þegar hækkanir á greiðslum almannatrygginga eru annars vegar. Undan þessu lágmarksskilyrði getur hún ekki vikið sér.

Nýleg yfirlýsing ríkisstjórnarinnar gagnvart lífeyrisþegum og öryrkjum er í besta lagi blekkingarleikur - í versta lagi hefur hún í för með sér lögbrot og kjaraskerðingu fyrir lífeyrisþega og öryrkja. Í yfirlýsingunni er gert ráð fyrir hækkunum til öryrkja og ellilífeyrisþega í samræmi við lágmarksumsamda launaþróun. Það er lögbundið eins og hér hefur verið rakið. Ef hins vegar verðlagsþróun er hærri en þessum hækkunum nemur verða þessir hópar hlunnfarnir.

Yfirlýsingin gefur þessum hópum ekki meiri kjarabætur en núverandi lög kveða á um - en útkoman getur hins vegar orðið lakari ef verðlags- eða launaþróun verður umfram þær hækkanir sem kveðið er á um í yfirlýsingunni.