Opið bréf til fjármálaráðherra og borgarstjóra

Birtist í Mbl
Að undanförnu hefur verið mikið rætt og ritað um breytingar á starfsmannastefnu og launakerfum. Bæði ríki og Reykjavíkurborg hafa lagt áherslu á að auka vald forstöðumanna í ákvörðunum um laun en BSRB hefur á hinn bóginn bent á mikilvægi þess að um öll laun verði samið á félagslegum grunni. Reykjavíkurborg hefur lýst því yfir að nýtt launakerfi sé ekki forsenda samninga en eftir sem áður er haldið að stéttarfélögunum nýju launakerfi þar sem áhrif forstöðumanna eru fest í sessi á kostnað félagslegra samninga og starfsmannastefna í þeim anda er boðuð. Margar ástæður eru fyrir því að kjarasamningar séu félagslegir.

Hvers vegna félagslega samninga?

Í fyrsta lagi hefur það sýnt sig að misrétti í launakerfinu ­ og þá ekki síst kynjamisrétti ­ er að finna í greiðslum umfram taxta sem eru einhliða ákvarðaðar af forstöðumönnum. Þess vegna er mikilvægt að launahækkanir komi inn í sjálfa kauptaxtana og séu almennar þannig að allir eigi rétt á kjarabótum og njóti þeirra en séu ekki háðir velvild forstjórans. Greiðslur sem forstöðumenn ákvarða einhliða eru undirrót grófrar mismununar. Þetta hefur fengist staðfest í öllum þeim könnunum sem gerðar hafa verið hin síðari ár.

Í öðru lagi er mikilvægt að byggja upp kjarakerfi sem bætir kjörin þegar til lengri tíma er litið en rýrir þau ekki. Innan OECD hafa launakerfi verið mjög til umfjöllunar á síðustu misserum og árum og um þau skrifaður ótölulegur fjöldi skýrslna. Þar kemur fram að ein höfuðástæða fyrir því launakerfi sem hér er verið að reyna að koma á fót sé að draga úr launakostnaði. Í Danmörku, þar sem svipaðar áherslur eru uppi, segja stjórnvöld það berum orðum, að stefnt sé að því að draga úr vægi grunnlauna um 15­20% svo svigrúm verði til yfirborgana. Með öðrum orðum, yfirborganir til hinna útvöldu verða á kostnað fjöldans. Þetta skýrir andstöðu dönsku verkalýðshreyfingarinnar við þessar breytingar.

Í þriðja lagi er fráleitt að byggja það inn í launakerfi að auðveldasta leiðin til að hækka launin sé að fækka fólki. Bæði af hálfu fjármálaráðuneytis og Reykjavíkurborgar er ákaft skírskotað til þess að kjarabætur eigi ekki að hafa í för með sér viðbótarkostnað en aðeins koma til ef aukin framleiðni næst. Þetta þýðir með öðru orðalagi: Ef tekst að fækka fólki er meira til skiptanna fyrir þá sem eftir eru. Á sjúkrahúsum og öðrum þeim vinnustöðum sem hafa orðið fyrir miklum niðurskurði á síðustu árum og vinnuálag aukist af þeim sökum þykja þetta ekki góð tíðindi.

Þá er rétt að leggja áherslu á að með félagslegum samningum verður betur tryggt en ella að jafnræði ríki með forstöðumanni og öðrum starfsmönnum. Starfsmenn eiga þannig rétt á launum sínum en þurfa ekki að lúta geðþóttavaldi forstjórans til þess að njóta kjarabóta. Mikilvægt er að ekki verði stigin skref þar sem völd forstöðumanna yfir starfsfólki yrðu aukin eða fest í sessi. Valdstjórn er ekki rétta leiðin til að bæta þjónustu stofnana.

BSRB vill rammasamkomulag

Nú er vitað að geðþóttalaunakerfi er við lýði og birtist í ýmsum greiðslum, svo sem svokallaðri óunninni yfirtíð, sem forstöðumenn hafa notað sem yfirborganir og má engan veginn rugla saman við jafnaðaryfirvinnugreiðslur þar sem einstaklingur fær greiddan tiltekinn fjölda yfirvinnustunda sem er unninn. Í stað þess að festa þetta kerfi í sessi hefur BSRB lagt til, bæði við ríki og Reykjavíkurborg, að gert verði rammasamkomulag þess efnis að „…um öll laun, launatilfærslur og önnur kjör skuli samið á félagslegum grunni.“ Þessu hefur hins vegar verið hafnað af hálfu fjármálaráðherra og borgarstjóra á þeirri forsendu að þetta setji forstöðumönnum of þröngar skorður.

Rétt er að fram komi að ekki er um það deilt hvort draga beri úr miðstýringu og fara eigi með samninga í ríkari mæli en verið hefur inn á einstakar stofnanir. Um það eitt er deilt hver skuli vera aðkoman að launaákvörðunum; á hvaða forsendum slíkar ákvarðanir skuli teknar og hver skuli hafa ákvörðunarvaldið.

Þannig hefur fjármálaráðherrann hamrað á mikilvægi þess að koma á forstjóralaunakerfi þar sem forstöðumenn geti metið einstaklinga á grundvelli „sérstakrar hæfni.“ Tilraunir til þess að fá nánari skilgreiningar á því hvernig forstjórar skuli meta einstaklinga hafa reynst árangurslausar. Hjá Reykjavíkurborg hefur kveðið við svipaðan tón þegar talað er um hvaða þættir skuli lagðir til grundvallar að „mati stjórnenda“ á launahækkunum til einstakra starfsmanna.

Þær forsendur sem Reykjavíkurborg hefur í huga fyrir stofnanir sínar „við þetta persónubundna mat“ eru að uppistöðu til huglægar, ­„aukin hæfni,“ „góður árangur og frammistaða“­ háðar mati forstöðumanna. Eða hvað er svo góður sjúkraliði, leikskólakennari eða strætisvagnastjóri, að mati forstjórans, að hann verðskuldi hækkun umfram starfssystkini sín?

Geðþóttalaun stríða gegn jafnréttislögum

Nýlegur dómur Hæstaréttar í máli starfsmanns Sjónvarpsins vekur spurningar um hvort launakerfi sem byggist á huglægum geðþóttaákvörðunum forstöðumanna standist jafnréttislög.

Bæði fjármálaráðherra og borgarstjóri staðhæfa að það launakerfi sem þau bjóða upp á sé til þess fallið að draga úr misrétti en neita því á sama tíma að gangast inn á samkomulag við stéttarfélögin um það efni þvert á gefnar yfirlýsingar og fyrirheit. Við teljum okkur aftur á móti hafa rök fyrir því, og bendum á bæði innlendar og erlendar rannsóknir máli okkar til stuðnings, að þetta kerfi auki launamisrétti.

Krafist er kauphækkunar

Nú er ljóst að stofnanir búa við mjög mismunandi fjárhag. Sumar stofnanir eru mjög aðþrengdar en í öðrum er að óbreyttu verulegt svigrúm til launahækkana. Það vekur hins vegar athygli að jafnvel í slíkum stofnunum vilja viðsemjendur okkar frekar launakerfi sporslugreiðslunnar en almennar kauptaxtahækkanir. Er það til þess að styrkja velgerðarmennina á bak við forstjóraborðin? Er það þess vegna sem streist er gegn því að hækka verulega almenna kauptaxta eins og stéttarfélögin krefjast?

Hvers vegna þessi áfergja í að koma launaákvörðunum og öðrum peningaákvörðunum inn á forstjóraborðin? Hvers vegna í ósköpunum vilja menn gera þetta ef niðurstaðan er aukinn launamunur og aukið forstjóravald?

Gæti verið að stjórnmálamönnum þætti ekki sem verst að koma á kerfi sem firrir þá sjálfa ábyrgð á niðurskurði, lágum launum og launamisrétti?