VERÐUR ÞJÓÐNÝTING KRAFA 21. ALDARINNAR?

Birtist í helgarblaði Morgunblaðsins 28/29.09.19.
Mörgum virðist stórlega létt við það að þriðji áfangi í vegferð Evrópusambandsins að markaðsvæðingu raforkunnar sé nú að baki. Nú er hægt að fara að ræða málin, hlusta á rök andstæðinga þessa umdeilda áfanga og segja að þeirra sjónarmið séu um margt athyglisverð.

Þannig sagði Þórdís Kolbrún iðnaðarráðherra okkur í pistli á þessum stað í helgarblaði Morgunblaðsins, að Sjálfstæðisflokkurinn hefði átt gríðarlega góðan flokksráðsfund um málið að lokinni afgreiðslu þess: “það var einstaklega jákvætt hve djúpar og málefnalegar umræður sköpuðust um orkumál á þessum stóra flokksráðsfundi okkar.” Allir hefðu verið sammála um að forræði yfir orkuauðlindum ætti að vera áfram “í höndum okkar Íslendinga”; nægt framboð skyldi verða á raforku og tryggja skuli “kosti frjálsrar samkeppni.”
Ekki hef ég orðið var við að Vinstrihreyfingin grænt framboð hafi fundað til að fá svona jákvæðan lokahnykk á umræðu sumarsins, kannski ekki brýn þörf þar sem umræðan hófst aldrei í þeim flokki nema þá til að segja okkur að forræði yfir orkunni yrði áfram hjá íslenskum almenningi, að vísu með milliliðum, og markaðsvæðinguna þyrfti enginn að óttast.
Framsókn, þriðji stjórnarflokkurinn, svaf málið af sér eins og stundum hefur gerst í erfiðum málum á þeim bæ.

Af stjórnarandstöðunni er það að segja að Píratar fengu svo góðan tíma til að kynna sér málið í þaula að ekki var talið nauðsynlegt að ræða það frekar. Viðreisn og Samfylking vissu sem var að um væri að ræða stefnu Evrópusambandsins þannig að þar með var málið fljótafgreitt. Sögðu að nóg væri komið af bulli.
Þeir sem sagðir voru bulla voru fyrst og fremst þingmenn Miðflokksins og Flokks fólksins. Bullið var þó ekki meira en svo að meirihluti þjóðarinnar var sömu skoðunar og þeir.
Meirihluti þjóðarinnar var hins vegar sagður hafa misskilið málið, verið blekktur. Og varðandi forræðið yfir orkuauðlindinni sem alltaf eigi að vera okkar allra, eins og nú er sagt, þá var þetta kjarninn í þeim deilum sem risu í sumar, nefnilega hvaða þýðingu það hefði að undirgangast stefnu sem maður jafnframt segir sig frá!

Smám saman koma persónur og leikendur út úr skápunum. Iðnaðarráðherrann dásamar samkeppni á raforkumarkaði, sama gerir Viðreisn. Varaformaður þess flokks sagði í útvarpsþætti hve þakkarvert það væri að efla samkeppnismarkað raforkunnar sem væri að sjálfsögðu eins og hver önnur vara.

Við hin sem lítum á raforku og raforkukerfi sem hluta af innviðum samfélagsins og aðgang að ódýrri raforku sem sjálfsagða þjónustu þar sem ekki eigi að hleypa bröskurum að sem milliliðum, fylgdumst forviða með þingmönnum, sem gefa sig út fyrir að vera félagslega þenkjandi fyrir kosningar, hlaupa undan merkjum.

Annars hvet ég til að við tökum á orðinu iðnaðaráðherrann fyrrnefndan sem vill dýpri umræðu um virkjanir sem eru í einkaeign; “… þeim gæti hæglega fjölgað”, segir Þórdís Kolbrún í enn öðrum helgarpistli sem hún einnig skrifaði eftir samþykkt “pakkans”. Varla verði þessi réttindi “tekin af fólki” spyr hún en svarar ekki, svo fráleit sé spurningin.

Ja, það er nú það. Landeigandi á Norð-austurlandi, sem segist eiga Dettifoss skrifar grein í Morgunblaðið nýlega og segir augljóst að eftir friðlýsingu Jökulsár á Fjöllum verði höfðað skaðabótamál á hendur ríkinu fyrir að svipta landeigendur réttinum til að virkja og þar með tekjumöguleikum.

Þegar orka Norðmanna var komin í hendur auðmanna upp úr aldamótunum 1900 settu þeir lög sem kölluð hafa verið Hjemfallsloven. Þau gengu út á að orka og orkuver í eigu einkaaðila skyldu ganga til almannavaldsins að tilskyldum tíma liðnum. Einni öld síðar kærði Norsk Hydro ríkið fyrir mismunun. Og viti menn, Efta-dómstóllinn reyndist sammála Norsk Hydro og sagði að ef rétturinn ætti að ganga til baka fyrir einkaaðila þá yrði hið sama að gilda um félög í opinberri eigu; síðan gætu aðilar bitist um bitann á jafnræðisgrundvelli. Síðustu ár hefur mál þetta verið að velkjast í kerfinu.

En varðandi litlu “bændavirkjanirnar” sem iðnaðarráðherrann sér fyrir sér að muni fjölga, þá held ég að sá draumur sé að verða að veruleika, nema kannski ekki rétt að kalla alla fjárfestana þar að baki bændur, þaðan af síður að þarna sé á ferðinni margfrægt “fé án hirðis” því þarna verður hið gagnstæða uppi á teningnum, nefnilega að þessir fjárhirðar koma til með að passa upp á að féð gefi vel af sér.  

Ef fer sem horfir verður haldið með raforkuna og raforkuverin lengra inn á markaðstorgið, auðmenn fá óáreittir að kaupa upp Ísland, áhugi á vatnsbólum og orkulindum mun oftar en ekki ráða fjárfestingum þeirra og þá mun það gerast sem þegar hefur gerst með kvótann að allur þessi auður kemur til með að streyma ofan í vasa gráðugasta hluta mannkynsins.

Væntanlega mun þá koma að því að almenningur rís upp og dustar rykið af af gamalli þjóðnýtingarstefnu. Nema nú verður hún ný: hvorki meira né minna en krafa 21. aldarinnar!
Þessu væri að sjálfsögðu hægt að afstýra með fyrirbyggjandi aðgerðum.
En þeirra er varla að vænta frá þeim sem sofa á verðinum.