ÁGÆT REGLA AÐ BYRJA Á SJÁLFUM SÉR
07.01.2018
MBL
Undir árslokin birtist í Morgunblaðinu umhugsunarvert viðtal við Ólaf Hauk Símonarson, rithöfund. Viðtalið þótt mér reyndar svo merkilegt og vekjandi að ég hugleiddi hvort fyrirsögnin á þessum pistli ætti ekki að vera: Þakkir til Ólafs Hauks.
Ég ákvað hins vegar að tileinka pistilinn ríkisstjórninni. Nánar að því síðar.
Það sem tengir Ólaf Hauk og stjórnvöldin eru bækur og íslenskt mál.
Ólafur Haukur nefnir það sem smám saman er að renna upp fyrir okkur, nefnilega að íslenskan sé á hröðu undanhaldi og að ekki dugi nein vettlingatök eigi að snúa þar vörn í sókn. Reyndar er svo á Ólafi Hauki Símonarsyni að skilja, að varla sé hægt að tala um varnir lengur, í útvarpi sé til dæmis lagt meira upp úr því, að þáttagerðarmenn tali hratt og séu ofurhressir en að þeir tali rétt mál. „Sagan kennir að tungumál geta dáið nokkuð snögglega", segir Ólafur Haukur enn fremur í viðtalinu. Ekki sé lítið í húfi, því tungumálið og bókmenntir okkar séu líklega það eina sem við eigum á heimsmælikvarða og „ef við glötuðum tungunni og þar með aðgangi að fortíð okkar í bókmenntum og sögu, yrðum við mikið fátækari." Og hann heldur áfram: „Hugsun manna er bundin tungumálinu - þjóð sem lendir á milli tungumála á erfiðara með að hugsa. Ef við ætlum ekki að nota íslensku til frambúðar þá þurfum við að velja okkur annað tungumál, og það strax. Við verðum að gera þetta upp við okkur - ætlum við að tala og skrifa íslensku í framtíðinni? Þá þarf að setja allt á fullt, taka íslenskuna af alefli inn í stafræna geirann, tölvurnar, símana, leikina, fræðslu- og kennsluefni og stórefla þýðingar á grundvallarritum í öllum fræðigreinum. Ef það er ekki gert er leikurinn tapaður."
Við þetta er vert að staldra, og þá ekki síst hver áhrif það kunni að hafa á hugsun okkar „að lenda á milli tungumála", sem rithöfundurinn nefnir svo. Hann segir að vissulega sé ungt fólk snemma orðið enskumælandi og í háskólunum fari kennsla víða fram á ensku, „en sú enska sem nemendurnir skrifa er iðulega mjög grunn og gefur til kynna að þeir hafi alls ekki góð tök á málinu þó þeir haldi oft annað."
Ólafur Haukur er síður en svo talsmaður íhaldssamra viðhorfa. Hann varpar því fram að jafnvel eigi að hefja tungumálanám í leikskóla eins og Hollendingar geri. Þeir kenni þar frönsku, þýsku, ensku og jafnvel fleiri mál en þess sé gætt að börnin tali öll hollensku reiprennandi. Það er þetta sem skiptir máli að mati Ólafs Hauks, eins og ég skil hann, að við lærum að fara með tungumálið sem tæki til að móta hugsun okkar og koma henni á framfæri. Þá dugi ekki að halda sig á grunnsævi, við þurfum að þekkja blæbrigði tungumálsins því þau séu til þess fallin að dýpka hugsun okkar.
Gagnverkandi áhrif tungu og hugsunar er merkilegt viðfangsefni. Á degi íslenskrar tungu fyrir þremur árum skrifaði ég á þessum sama stað í Morgunblaðinu : "Sagt hefur verið að hugsunin tengist tungumálinu, blæbrigðamunur tungumála feli í sér ólíka áferð hugsunar. Það getur verið kostur að þurfa að flytja sig á milli tungumála, eins og smáþjóðin þarf að gera. Það krefst umhugsunar um merkingu þess sem sagt er; hver sé munurinn á hugsun á einu máli og öðru. Þannig auðgar og frjóvgar margbreytileikinn og skerpir hugsun."
Sitthvað annað sagði ég í tilvitnaðri grein, þar á meðal að tungumál sem fáir töluðu, þyrfti að hafa fyrir tilveru sinni, og þá þyrfti að vera fyrir hendi lífslöngun.
Og þar er ég kominn að stjórnvöldunum og fyrirsöginni á þessum pistli. Ríkisstjórnin sagðist ætla að afnema bókaskattinn í snarhasti - íslenskunni til bjargar - en frestaði því svo á síðustu stundu þar sem ekki væri borð fyrir báru að sinni, því hafa þyrfti handbært fé til að auka fjárstuðning til stjórnmálaflokkanna um nokkur hundruð miiljónir.
En það er ekki þetta sem átt er við þegar sagt er að rétt sé að byrja á sjálfum sér.