ÁTVR ÞJÓNAR SKATTGREIÐENDUM OG NEYTENDUM
Birtist í Morgunblaðinu 19.07.14.
Þingmenn hafa boðað frumvarp um breytt fyrirkomulag á áfengissölunni. Hún verði flutt inn í matvöruverslanir en áfengisverslun ríkisins, ÁTVR, látin lönd og leið enda sé hún hluti af gömlum og úreltum tíma.
En er það virkilega svo? Hverjum væri það í hag að breyta fyrirkomulagi áfengissölunnar með þessum hætti? Væri þetta skattgreiðendum í hag, neytendum, landsbyggðinni eða væri þetta í þágu heilbrigðissjónarmiða? Væru það ef til vill fyrst og fremst eigendur stóru matvörukeðjanna sem myndu hagnast og þá á kostnað fyrrnefndra hagsmuna? Ég hallast að því.
Málefnaleg umræða um þessi efni er mikilvæg því breytingar á kerfinu hafa miklar afleiðingar í för með sér, fjárhagslegar og samfélagslegar.
Skoðum málið óhlutdrægt
Þetta er ekki í fyrsta sinn sem þingmál af þessu tagi er boðað. Seint mun gleymast þegar þingið ræddi eitt slíkt á fystu vikunum eftir hrun. Á meðn þúsundir mótmæltu við Austurvöll ræddu menn um brennivín í þingsal. Þá sem jafnan var vísað í andstöðumenn sem fulltrúa fornaldarsjónarmiða og forræðishyggju og bólar strax á þessum slagorðum nú.
Óhlutdræg skoðun leiðir hins vegar ótvírætt í ljós að boðuð breyting yrði til óhagræðis fyrir neytendur, sérstaklega á landsbyggðinni, slæmt fyrir ríkissjóð og fráhvarf frá heilbrigðisstefnu sem Alþjóðaheilbrigðisstofnunin hvetur til, nefnilega að aftengja gróðahyggju og sölu á áfengi. Og vel að merkja áfengisvandinn kostar sitt fyrir marga einstaklinga og fjölskyldur og fyrir samfélagið í heild sinni. Þetta er ekki léttvægt og ber að taka ábendingar og áskoranir Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar alvarlega.
Þeir sem telja sig vera fulltrúa framtíðarinnar með því að berjast fyrir markaðsvæðingu áfengissölu fara því villur vegar.
Minni fjölbreytni
Í þessari lotu sýnist mér að ætlunin sé að hamra fyrst og fremst á því að þjónusta myndi batna við þessar breytingar og þá sérstakleega úti á landi. Hvergi kemur þó fram að reisa eigi sömu kröfu á hendur verslunum á landsbyggðinni og ÁTVR verslanir reisa nú sjálfum sér hvað varðar vöruúrval. Þær bjóða að lágmarki upp á 150 til 170 tegundir í minnstu búðunum úti á landi. Halda boðendur breytinga í alvöru að verslunareigendur á Patreksfirði, svo dæmi sé tekið, myndu bjóða upp á sama vöruúrval og ÁTVR verslunin þar gerir nú, verslun sem er öllum bæjarbúum auðveldlega aðgengileg? Ætla má að hið gagnstæða myndi gerast þar sem og víða annars staðar. Vöruúrval myndi minnka og þjónustan að því leyti verða lakari. Það sem er líklegt að gerist líka við einkavæðingu er að verðið muni hækka og mest úti á landi. Kaupmenn hafa sagt að þeir geti ekki rekið áfengissöluna með ÁTVR álagningu. Hvað þýðir það? Að sjálfsögðu hærra verð nema ríkið lækki skattprósentur sínar. Það er hins vegar önnur umræða.
Vilja ná í gróðann!
Sannleikurinn er náttúrlega sá að verslunareigendur vilja ná til sín fjármunum sem ella rynnu í ríkissjóð. Áfengi á Íslandi er dýrt. Það er hins vegar ekki dýrt vegna álagnigar ÁTVR heldur skattlagningar ríkisins. Álagning ÁTVR er 18% á léttvín og bjór og 12% á sterkt áfengi skv. lögum. Þetta er allt sem ÁTVR tekur af sölu áfengis. Álagningin á áfengið ásamt heildsöluálagningu ÁTVR á tóbakið (18%) dugar fyrir rekstrarkostnaði ÁTVR og arðgreiðslum í ríkissjóð.
Hagnaður í ríkissjóð
Á árinu 2013 var hagnaður ÁTVR rúmir 1,3 milljarðar og arðgreiðslan í ríkissjóð var 1,2 milljarðar. Þannig fær ríkissjóður allan hagnaðinn af rekstri ÁTVR. Með því að hafa ríkisrekna verslun er tryggt að allur ágóði áfengissölunnar fer til ríkissins sem notar peningana meðal annars til þess að greiða fyrir kostnað samfélagsins vegna misnotkunar á áfenginu. Ríkissjóður fær hins vegar miklu meira í sinn hlut en nemur arði af rekstri ÁTVR. Fyrir árið 2013 var hlutur ríkissjóðs af sölu ÁTVR eftirfarandi:
Magngjald tóbaks: 5,5 milljarðar
Áfengisgjald: 8,8 milljarðar
Arður frá ÁTVR: 1,2 milljarðar
VSK: 7,0 milljarðar
Samtals gerir þetta tæpa 22,5 milljarða á þessu tiltekna ári.
ÁTVR fyrirkomulagið best!
Nú má spyrja hvort eðlilegt sé að ríkissjóður hagnist á áfengissölu. Stenst það siðferðilega? Að mínu mati þarf að byrja á annarri spurningu, á yfirleitt að leyfa sölu áfenfgis? Ef svarið er játandi og ég er því sammála fyrir mitt leyti, þá er tvímælalaust betra að hafa dreifinguna í höndum ríkisins en einkaaðila af fjárhagslegum ástæðun en einnig heilsufarslegum.
Er það vegna þess að ég hafi litla trú á markaðslögmálunum? Nei, það er vegna þess að ég hef það mikla trú á þeim að ég tel að á markaði yrðu menn enn duglegri að koma áfengi ofan í þjóðina en nú er raunin með söluna í höndum ÁTVR - sem stöðugt sætir gagnrýni - og á að sæta gagnrýni - þegar okkur þykir hún of markaðssækin og ágeng.
Til hvers?
Ef grundvallarbreyting á þessu fyrirkomulagi verður gerð á kostnað heilbrigðissjónarmiða, með tapi fyrir ríkissjóð, minna úrvali, hærra verði og lakari þjónustu fyrir neytendur, þá spyr ég til hvers er unnið? Hagsmunum hverra er eiginlega verið að þjóna?
Sjá umfjöllun: http://eyjan.pressan.is/frettir/2014/07/19/eigendur-storu-matvorukedjanna-myndu-fyrst-og-fremst-hagnast-a-afengissolu/