BEÐIÐ UM SANNGIRNI!
Birtist í helgarblaði Morgunblaðsins 15.12.13.
Ofbeldi gegn börnum hefur eflaust alltaf tíðkast í einhverjum mæli innan og utan heimilis. Á síðari árum er allt samfélagið orðið meðvitaðra um slíkt böl og leitar ráða til að uppræta það. Það varð mörgum áfall að uppgötva að inni á ýmsum stofnunum þar sem börn voru vistuð, beinlínis til þess að búa þeim til örugga tilveru, viðgekkst ill meðferð og sums staðar skefjalaust ofbeldi, ekki aðeins af hálfu annarra ungmenna heldur einnig einstaklinga úr röðum starfsfólks. Því fer fjarri að þetta hafi verið algilt en því miður eru dæmin alltof mörg.
Það mun hafa verið í tíð ríkisstjórnar Geirs H. Haardes að ákveðið var að horfast í augu við liðna tíð að þessu leyti og finna leiðir til að milda skaðann sem unnin hafði verið á sálarlífi fjölda barna og unglinga í stofnunum á vegum samfélagsins. Á grundvelli rannsóknarvinnu voru síðan ákveðnar bætur sem kallaðar hafa verið sanngirnisbætur. Jóhanna Sigurðardóttir, þáverandi forsætisráðherra, bað fórnarlömb ofbeldis síðan formlega afsökunar úr ræðustól Alþingis fyrir hönd ríkisvaldsins.
Margir höfðu blendnar tilfinningar gagnvart þeirri aðferð að greiða bætur, því þótt hún hefði sína ótvíræðu kosti hafði hún líka sína galla. Þannig varð til hvati hjá þeim sem höfðu verið vistaðir í heimavistaskólum eða stofnunum að rýna í allt sem hefði misfarist í æsku þeirra og meta skaðann til fjár.
En jafnframt var þarna komið tilefni til að takast á við sáran og þungbæran vanda. Og þegar upp er staðið tel ég að sú nálgun, að greiða sanngirnisbætur, hafi verið til góðs. Í þeim er fólgin handföst viðurkenning á samfélagslegri ábyrgð á meðferð sem í mörgum tilvikum fól í sér gróf brot á mannréttindum.
Eftir því sem á leið myndaðist breið sátt um þessar bætur og í framhaldinu urðu þær eins konar mælikvarði á sanngirni samfélagsins. Samanlagt má ætla að sanngirnisbætur komi til með að ganga til hátt þúsund einstaklinga og nema um tveimur milljörðum króna.
Nú bregður svo við að kaþólska kirkjan á Íslandi ætlar seint og um síðir að gera hreint fyrir sínum dyrum. Ekki gekk það sjálfkrafa fyrir sig að kaþólska kirkjan tæki við sér. Þótt seint væri þá skipaði kirkjan rannsóknarnefnd sem skilaði áliti þar sem ég ætla að staðfest hafi verið margt það sem alþjóð þekkir af frásögnum einstaklinga sem urðu fyrir ofbeldi í Landakotsskóla á sínum tíma.
Hvað um það, forsvarsmenn kaþólsku kirkjunnar tóku skýrslu sína ekki alvarlegar en svo að þeir tóku það sérstaklega fram gagnvart fórnarlömbum að engin sekt væri viðurkennd en engu að síður boðin peningaupphæð til að ljúka málum. Einstaklingur sem beittur var svo ljótu ofbeldi sem lítið barn að orð fá því vart lýst, átti að fá 170 þúsund krónur í „sanngirnisbætur". Hann afþakkaði þessa sýndarupphæð og hafði reyndar jafnframt á orði að hann hefði aldrei ásælst peninga. Í viðtali við DV segir þessi hugrakki maður: „Af því að peningarnir skiptu ekki máli. Ég bað bara um að ég yrði persónulega beðinn afsökunnar. Ég vildi að daginn eftir sættir myndi biskupinn standa upp í hámessu og biðja mig, Ísleif Friðriksson, afsökunar á ofbeldinu og taka utan um mig. Eins og fólk biður annað fólk afsökunar. Eins og honum þætti sárt að vita að ég hefði lent í þessu. Eins og það skipti máli."
Nú er það svo að þótt þessi einsataklingur hafi aldrei krafist fjár þá stendur krafan ekki upp á hann heldur okkur sem samfélag að sjá til þess að hann sitji við sama borð önnur börn sem sættu viðlíka ofbeldi. Þess vegna þarf ríkið að grípa hér inn í. Málið var rætt á Alþingi í vikunni sem leið. Menntamálaráðherra sýndi því góðan skilning. Það er góðs viti.