BJÖRGUM ÞEIM

Birtist í Morgunblaðinu 18.03.21.
Eins og aðrir landsmenn hef ég fylgst með þeirri vitundarvakningu sem orðið hefur í þjóðfélaginu á undanförnum misserum um skaðsemi fjárhættuspila. Samtök áhugfólks um spilafíkn hafa staðið að þessari vitundarvakningu sem greinlega hefur náð til þjóðarinnar allrar því fram kom í ítarlegri skoðanakönnun á vegum Gallup síðastliðið vor að 86% landsmanna vilja láta loka spilakössunum.

Farið undan í flæmingi

En hvorki ríkisstjórn né Alþingi eru á sama máli og þjóðin. Eða hvað?
Því síður Rauði kross Íslands, Slysavarnafélagið Landsbjörg og Háskóli Íslands sem njóta afrakstursins af rekstri spilavítanna. Eða hvað?
Er alveg víst að ráðherrar og ríkisstjórn séu hlynnt rekstri spilavíta? Vissulega taka þau aldrei af skarið. Svara ekki og fara undan í flæmingi eða fara að tala um meðferðarúrræði þegar þau eru spurð hvort þau séu sammála meirihluta landsmanna um að loka beri spilakössunum í ljósi þess að verið sé að fénýta fólk sem er ekki sjálfrátt gerða sinna. Um þetta er talað óljósum orðum en aldrei aukatekið orð um lokun. Aldrei afdráttarlaust svar.

Umræða í þingnefnd

Í vikunni sem leið efndi velferðarnefnd Alþingis til opins fundar um spilakassa og spilafíkn. Ég var í hópi þeirra sem kallaðir voru fyrir nefndina og þá sem fyrrverandi ráðherra málaflokksins. Mælti ég mjög eindregið með lokun. Heilbrigðisráðherra vísaði í meðferðarúrræði, menntamálaráðherrann komst næst því að lýsa vanþóknun á fjárhættuspilum, vísaði ábyrgðinni á Alþingi og sagðist ekki myndi standa í vegi fyrir breytingum. En meira skal til svo dugi. Dómsmálaráðherrann sagði að verið væri að vinna í málinu, en svo kom í ljós að það stæði til að vinna í málinu því enn var ekki búið að skipa nefndina sem var sögð vera að vinna í málinu! Sem sagt nefnd sem verið var að skipa fulltrúa hagsmunaðila til setu í ætti nú loksins að ræða málið eftir linnulausa umræðu í þjóðfélaginu í heilt ár! Fram kom að menntamálaráðherra hafði ekki frétt af þessari nefnd, því síður Samtök áhugafólks um spilafíkn sem þó ættu að teljast hagsmunaaðili, eða hvað?

Augljós vanlíðan ráðherra, þingmanna og björgunarsveita

þrátt fyrir linkuleg viðbrögð var engu að síður augljóst að ráðherrum leið ekki vel við þessa umræðu enda öllum, sem skilja vilja, augljóst að þeir verja með aðgerðum sínum eða aðgerðaleysi siðlaust kerfi. Augljóst var líka að þingmönnum leið ekki heldur vel. Til voru þeir þingmenn þó, þar á meðal sá þingmaður sem frumkvæði átti að umræðunni, Sara Elísa Þórðardóttir, Pírötum, sem tóku afdráttarlausa afstöðu gegn rekstri spilavíta. Þökk sé þeim.
Það sama held ég að eigi við innan Rauða krossins, Slysavarnarfélagsins Landsbjargar og Háskóla Íslands. Á vegum Rauða krossins starfar margt afbragðsfólk, hugsjónafólk sem vill láta gott af sér leiða, bjarga bágstöddu fólki. Sama á að sjálfsögðu við um björgunarasveitir Slysavarnafélagsins Landsbjargar. Þar þekki ég persónulega marga sem gefa vinnu sína af hugsjón einni og vilja ekkert nema gott, bjarga fólki, ekki koma því í vanda heldur hjálpa því úr ógöngum! Út á það gengur þeirra virðingarverða framlag.

Casino þýðir spilavíti

Þessu fólki líður ekki vel yfir illa fengnu fé samtaka sinna. Þetta fullyrði ég því ég hef heyrt þetta úr munni svo margra! Eða skyldu menn ímynda sér að starfsfólk og nemendur við Háskóla Íslands séu sáttir við þá niðurlægingu sinnar stofnunar að reka spilavíti, Casino slots, eins og íslenskudeild HÍ kallar spilabúllurnar sínar? Að sjálfsögðu ekki.
En hvers vegna þá halda þessari ósvinnu áfram?
Svarið er peningar. Spilafíklar gefa nefnilega vel af sér. Bransinn veltir milljörðum, eftir að vinningar hafa verið dregnir frá standa eftir 3,73 milljarðar, þrjú þúsund og sjö hundruð milljónir, samkvæmt tölum frá 2019. Og þessu tíma hlutaðeigandi aðilar ekki að sjá af. Það yrði þeim mikið harmsefni að verða af þessu fé.
En þetta getum við sem samfélag ekki látið viðgangast. Við eigum að hætta að hagnast á spilafíklum óháð því hvernig við kjósum að standa að uppbyggingu fyrir Háskóla Íslands, reka Rauða krossinn og fjármagna börgunarsveitirnar svo þær verði í stakk búnar til þess að bjarga fólki.

Lokun spilakassa á ekki að vera háð skilyrðum

Það er óásættanlegt að það verði gert að  skilyrði fyrir því að hætt verði að skapa veiku fólki og aðstandendum þeirra vandræði og óhamingju að aðrir tekjustofnar verið fundnir en vasar spilasjúkra fyrir þessar stofnanir. Engu að síður finnst mér eigi að finna þá tekjustofna. Auðvitað er það hægt og er þá komið að því að leggja út af fyrirsögn þessarar greinar.

Umfangið

Þótt afraksturinn af spilakössum eftir að vinningar hafa verið dregnir frá sé mikill, eða 3,73 milljarðar, sem áður segir, þá er óhætt að draga frá þeirri upphæð, áður en við komum við pyngju styrkþeganna.
Í fyrsta lagi skulum við draga frá 760 milljónir sem fara út úr landinu til þeirra sem selja og leigja kassana. Skyldi nokkur maður sjá eftir því að skerða þeirra tekjur? Þá eru það 840 milljónir sem fara til þeirra sem reka spilasalina. Auðvitað kæmi það illa við þeirra fjárhag að svipta þá þessari tekjulind en spurning hvort þetta fólk geti ekki fundið sér önnur og verðugri viðfangsefni að starfa við. Enn er ótalinn umtalsverður rekstrarkostnaður, 330 milljónir. Þá erum við komin niður í 1800 milljónir. Þetta orðið talsvert viðráðanlegra en upphafleg upphæð, rúmlega helmingi lægri.

Efnt verði til hugmyndasamkeppni

Þá erum við væntanlega að nálgast að geta bjargað heiðri og samvisku Alþingis, ríkisstjórnar landsins, æðstu menntastofnunar okkar, Rauða kross Íslands og Slysavarnarfélagsins Landsbjargar.
Og einmitt það er verkefnið: Að bjarga því fólki sem þarna ber ábyrgð.
Hvernig væri að efna til keppni um bestu lausnina þessum aðilum til hjálpar? Verkefnið gæti heitið Björgum þeim. Ég set hér fram fyrstu tillöguna sem vinur minn einn hvíslaði að mér: Hækkum skilagjald á flöskum þannig að dugi til að björninn verði unninn.