ELDMÓÐUR OG VISKA

Gamla góða Gufan eins og margir kalla Rás 1 Ríkisútvarpsins tekur oft ágæta spretti enda með margt ágætt fólk innanborðs, t.d. Hönnu G. Sigurðardóttur, dagskrárgerðarmann. Ég hlustaði á síðasta þáttinn hennar, Fyrr og nú, reyndar einu og hálfu sinni í gær. Hvers vegna einu og hálfu sinni? Jú, ég kom inn í þáttinn þegar hann var um það bil hálfnaður en nýtti mér síðan ágæta þjónustu RÚV og hlustaði á hann síðar um kvöldið á netinu.
Af því tilefni langar mig að ítreka enn einu sinni við RÚV þakklæti fyrir að gera okkur hlustendum  kleift að komast að dagskrárefni með þessum hætti en furða mig jafnframt á því hve stutt þessar tengingar eru látnar standa. Hví ekki allt efnið aðgengilegt - alltaf. Nóg um það. Það er að segja þangað til næst! Ég er ekki hættur.

Og þá að þætti Hönnu G. Sigurðardóttur. Hann fjallaði um ræðumennsku fyrr og nú. Víða var leitað fanga, rætt við uppfræðara í ræðumennsku, vitnað í gamlar ræður og spilaðir bútar. Þar á meðal ræður tveggja manna sem mér þóttu afbragðsgóðar og í reynd vera ágæt andleg vítamínsprauta í skammdeginu.

Önnur var áramótaávarp Andrésar Björnssonar, fyrrum útvarpsstjóra, á gamlárskvöld árið 1970. Hin var barátturæða Magnúsar Björns Ólafssonar, blaðamanns á Austurvelli, 24 janúar 2009, í hámarki Búsáhaldabyltingarinnar. Báðar ræðurnar voru afbragðsgóðar, sem áður segir, hvor með sínu sniði.
Áramótaávörp Andrésar Björnssonar voru magnaðar hugvekjur, djúpar og viturlegar, öllum eftirminnilegar sem á hlýddu. Um það getur hver og einn vitnað. Ávörpin  voru á sínum tíma gefin út í bókinni Töluð orð en ég hygg að sú bók sé nú illfáanleg í bókabúðum. Þeim mun mikilvægara er að efnið sé tiltækt með öðrum hætti. Ávarpið sem flutt var brot úr í þætti Hönnu G. Sigurðardóttur fjallaði um mennsku og vélmennsku, um gleði og sorg og mannlegar tilfinningar, Glöð og hrygg hjörtu, var heitið sem Andrés gaf þessu ávarpi sínu í Töluðum orðum.
Það þekkti ég sjálfur til Andrésar Björnssonar að þótt hann bæri ekki tilfinnigar sínar á torg var hann mikill tilfinningamaður og tjáði hann tilfinningar sínar ekkert síður í hinu ósagða en hinu sagða og í blæbrigðum frásagnarinnar. Þótt ritaður texti Andrésar sýni  hugsun hans vel, verður helst að hlýða á hann til að njóta boðskaparins að fullu. Ekki að undra, því  Andrés  Björnsson þykir  einhver besti ljóðaupplesari  fyrr og síðar.
Sjálfur segir Andrés um þetta í formála sínum að Töluðum orðum:  „ Heitið Töuð orð hefur bókinni verið valið til að leggja áherslu á að hugleiðingar þessar væru fremur ætlaðar hlustendum en lesendum. Á þessu tvennu er alltaf munur, lítill eða mikill. Ræðumaður sem skilar efni í framsögn beint til áheyrenda skipar og miðlar efni sínu með öðrum hætti en sá sem semur bók."

Ræða Magnúsar Björns var af örðum toga, herhvöt en einnig hún byggði á djúpri og vel ígrundaðri hugsun. Magnús Björn talaði um hina raunverulegu byltinu; ekki byltingu valdsins heldur hugarfarsins. Hann talaði gegn valdi og valdbeitingu, um „auðmýkt án undirgefni"   og leitaði síðan til dæma frá fyrri tíma sögu til að minna okkur á hvers við værum megnug. Hann hvarf aftur til ársins 1918, þegar Íslendingar fengu fullveldi, á sama tíma og Katla skók land og lýð og fjórða hvert heimili Reykjavíkur varð að líkhúsi í Spænsku veikinni.
Þetta rifjaði hann upp til að minna úrtölumenn á að allt er hægt:  „Ef við gátum það þá, plagaðir af drepsótt og hálfblindaðir af dagsbirtu eftir þúsund ára volæði í kolsvarta myrkri torfbæjarins, þá getum við það hundrað sinnum núna,  lýst yfir fullveldi frá oki flokkakerfisins og stofnað nýtt Lýðveldi á Íslandi..."
Ég hvet fólk il að hlusta á þáttinn en hann má nálgast hér: http://www.ruv.is/sarpurinn/fyrr-og-nu/13122011