ESB, IPA, BHM OG BSRB

Fréttabladid haus

Birtist í Fréttablaðinu 31.01.12.
Þegar Alþingi Íslendinga samþykkti að gengið skyldi til viðræðna við Evrópusambandið um mögulega aðild Íslands að sambandinu stóðu mörg okkar í þeirri trú að það yrði tiltölulega einfalt ferli, enda Ísland þegar þátttakandi í EES-samstarfinu og þar með innri markaði ESB. Fyrirmyndina var að finna frá viðræðum ESB og Noregs í upphafi 10. áratugar síðustu aldar. En annað kom á daginn. Aðildarumsókn Íslands skyldi tekin sömu tökum og umsóknir frá ríkjum A-Evrópu, sem ekki hafa tekið þátt í þessu Evrópusamstarfi. Fyrir vikið hefur ferlið tekið lengri tíma með ítarlegri rýnivinnu og kröfum um aðlögun sem á ekkert skylt við samningaviðræður. Ég hef löngum verið þeirrar skoðunar að þessu sé hægt að breyta og eigi að breyta; að við eigum að gera kröfu um að hraða því að fá efnislega niðurstöðu í þessu ferli og kjósa um hana af eða á.

IPA: Njóta nú, borga síðar

Í þessu ferli hafa meðal annars verið boðnir svokallaðir IPA styrkir. Skammstöfunin stendur fyrir  Instrument for pre-accession assistance, aðstoð í aðdraganda aðildar. Ekki er hægt að alhæfa um alla þessa styrki, en samkomulag varð um það í ríkisstjórn að hafna styrkjum sem beinlínis eru vegna aðlögunar að ESB-aðild. Enginn gekk að því gruflandi að slíkt gæti orðið umdeilt á tímum þegar þröngt er í búi. Nokkuð held ég að skorti á skilning á eðli þessara styrkja, en með þeim er ríkjum í umsóknarferli  veittur aðgangur að fjármunum sem virðast koma af himnum ofan. Að sjálfsögðu borga skattgreiðendur í ríkjum Evrópusambandsins hvern einasta styrk. Það kæmum við einnig til með að gera ef við yrðum aðilar að sambandinu.
Nokkuð hef ég saknað þess að verkalýðshreyfingin, atvinnurekendasamtökin og fjölmiðlar yrðu kraftmeiri og gagnrýnni í umfjöllun um Evrópusambandsferlið. Þó hefur þetta ekki komið mér mikið á óvart. Nákvæmlega hið sama hefur gerst nánast alls staðar í ríkjum Evrópusambandsins þegar ágreiningur hefur verið uppi: Hinn stofnanavæddi hluti samfélagsins, stofnanakerfið - verkalýðshreyfing, atvinnurekendasamtök, fjölmiðlar, lykilaðilar í stjórnsýslu og oft hlutar af háskólasamfélaginu ­- hefur verið  á sama báti og ESB-kerfið. Skýr dæmi um þetta eru atkvæðagreiðslan um Maastricht sáttmálann í Danmörku á sínum tíma, kosningarnar í Frakklandi og Hollandi um stjórnarskrársáttmálann og átökin í Noregi um aðild.

Hafa þau séð ljósið?

Hvernig skyldi standa á þessu? Er það vegna þess að þeir aðilar sem starfa innan stofnanaveldisins  sjái ljósið öðrum fremur; það sé þekkingin sem valdi afstöðu þeirra? Eða gæti hitt átt við að þeir séu orðnir hluti af nýju samfélagi með endalausum fundaferðum þar sem setið er yfir sameiginlegum viðfangsefnum í sameiginlegum heimi - fjarri þeim heimi sem þeir eru fulltrúar fyrir.
Sjálfur þekki ég þennan heim vel eftir ótölulega fundi sem ég hef sótt sem stjórnmálamaður en ekki síður sem forsvarsmaður í verkalýðssamtökum um áratuga skeið. Oft voru þetta árangursríkir og góðir fundir, stundum síður eins og gerist og gengur.

Þykir miður

Mörgum sem sækja þurfa fundi milli landa þykir það án efa leiðigjarnt og vildu heldur sleppa við langa fjarveru frá heimili sínu. Þetta er fólkið sem mér þykir miður að hafa sært þegar ég ræddi þá tilhneigingu sem við höfum séð í öðrum Evrópuríkjum að stofnanaveldið eigi til að ánetjast Evrópusambandinu. Með þessu gerði ég einstaklingum það upp að eiga sér þann draum helstan að halda til á hótelum á kostnað skattgreiðenda. Þetta var ómaklegt og ósanngjarnt og bið ég þetta fólk  afsökunar. Sjálfur er ég nýlega búinn að halda uppi stífum vörnum og útskýringum á eðli dagpeninga; að þeir séu hugsaðir til að greiða útlagðan kostnað og ekki annað. Síðan er það hin hliðin að það kemur úr hörðustu átt þegar stjórnmálamaður sem er ábyrgur fyrir því að senda fólk til verka á erlendri grundu talar til þess með þeim hætti sem ég gerði.
En á móti vil ég biðja fólk að skilja hina eiginlegu þungamiðju í minni gagnrýni. Hún er sú að hvort sem eiga í hlut ríki, samtök eða fyrirtæki sem vilja vinna einstaklinga, hópa eða heil samfélög á sitt band, þá ástunda þau gjarnan markvisst að ánetja lykilaðila með margvíslegum strokum og velgjörðum. Evrópusambandið er sérstaklega bíræfið í þessu efni. Langt er síðan að þar á bæ var hafist handa um að bjóða hópum í „menntunarferðir" til Brussel og það er staðreynd að það getur orðið vandamál hvort sem er á Íslandi eða í Króatíu þegar hópur lykilfólks er hafður í bómull þar sem dekrað er við hann í hvívetna; til verða vinir og lífsvenjur sem verða mönnum kærar og eftirsóknarverðar.

Hin kæfandi ást

Heildarsamtök opinberra starfsmanna, BSRB og  BHM ályktuðu eftir umræðu á Alþingi þar sem ég var spurður um IPA styrki í óundirbúnum fyrirspurnum og lét þá ofangreind ummæli falla, bæði um IPA og einnig í lokin, í framhjáhlaupi, um meinta gleði fundaferðalanga. Fróðlegt væri að heyra álit þessara samtaka á IPA styrkjunum, og þá einnig og ekki síður, hvort samtökin telja að fyrirvarar í aðildarviðræðum varðandi almannaþjónustuna og réttindi launafólks séu viðunandi, hvort við stöndum betur eða ver að vígi til varnar almannaþjónustunni í viðræðum við Alþjóðaviðskiptastofnunina innan eða utan ESB og fleira mætti telja sem fellur sérstaklega undir svið þessara samtaka.
Fram hefur komið að bæði BHM og BSRB eru harmi slegin vegna yfirlýsinga minna og sáu ástæðu til tilfinningaríkari viðbragða en ég minnist á undangengnum niðurskurðarárum. En harmurinn sefast vonandi með þessum orðum mínum og skýringum á því hvers vegna ég tel það mikilvægt að ræða þá hættu að stofnanakerfið ánetjist Evrópusambandinu í kæfandi ástaratlotum þess.