GAGNFLAUGA-KERFIÐ OG "VIRKA UTANRÍKIS-STEFNAN"

Ein glórulausasta hervæðingarárátta síðustu ára er gagneldflaugavarnarkerfið - stjörnustríðsáætlunin svokallaða - sem Bandaríkjamenn eru nú óða önn að koma upp í Austur-Evrópu. Eins og gefur að skilja brýtur það gegn ABM-samningnum svokallaða um takmörkun gagneldflauga og gegn vígbúnaði í geimnum, sem Bandaríkjamenn eru aðilar að, auk þess sem það er í andstöðu við Samninginn um takmörkun kjarnorkuvopna (NPT), enda leiðir eldflaugavarnarkerfið fyrirsjáanlega til þess að aðrar þjóðir sjá sig knúnar til að auka kjarnorkuvígbúnað sinn á móti.
Eini ljósi punkturinn í uppbyggingu kerfisins er sennilega að hingað til hefur kerfið reynst algjörlega gagnslaust, þrátt fyrir stanslausar tilraunir í meira en 25 ár sem kostað hafa á bilinu 107 og 150 milljarða bandaríkjadala (það er u.þ.b. tvöföld landsframleiðsla Íslands í fyrra). Ef hervæðing væri rökleg og byggðist á raunverulegum ógnum en ekki móðursýki og hagsmunum vopnaframleiðenda, þá hefði kerfið því engin áhrif á vígvæðingu annarra ríkja. Það er því miður ekki tilfellið; Rússar svöruðu þessum áformum til dæmis nýlega með því að draga sig út úr Samningnum um takmörkun hefðbundins vígbúnaðar í Evrópu og auka viðbúnað sinn.
Norðmenn hafa lagst gegn kerfinu á vettvangi NATO, enda er kveðið á um það í stjórnarsáttmála norsku rauðgrænu ríkisstjórnarinnar. Margir vonuðust til að íslensk stjórnvöld gerðu hið sama eða tækju í það minnsta undir með Norðmönnum. En í Kastljósþætti mánudaginn 25. ágúst var Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, utanríkisráðherra, spurð um gagneldflaugakerfið og aðkomu NATO. Ingibjörg kannaðist ekki við að málið hefði verið rætt á vettvangi NATO og gaf í skyn að hún kæmi ekki til með að styðja slíkt kerfi ef það kæmi til umræðu innan hernaðarbandalagsins.
Þetta kom mörgum í opna skjöldu því þarna talaði sami utanríkisráðherra og fór í vor á fund NATO í Búkarest - fljúgandi í einkaþotu eins og frægt er orðið - þar sem ein af helstu niðurstöðunum var einmitt að bandalagið tók undir nauðsyn þess að koma gagneldflaugakerfinu á. Orðrétt segir í ályktun fundarins: „We [...] recognise the substantial contribution to the protection of Allies from long-range ballistic missiles to be provided by the planned deployment of European-based United States missile defence assets." Þetta var ein allra umdeildasta og umræddasta niðurstaða fundarins og afar ólíklegt, svo ekki sé meira sagt, að utanríkisráðherra með allt sitt fylgdarlið úr einkaþotunni hafi ekki tekið eftir því sem meðaljóninn heima í stofu gat vitað með því að lesa dagblöð og hlusta á fréttir.

Tvær meginskýringar koma þá til greina:

(1) Utanríkisráðherra sat ekki fundinn (og fór þá væntanlega sem túristi til Rúmeníu - ekki amalegt að gera það í einkaþotu).

(2) Gagneldflaugamálið er enn eitt dæmið um tvískinnunginn í utanríkisstefnu íslensku ríkisstjórnarinnar, sem snýst um að taka aldrei sjálfstæða afstöðu á alþjóðlegum vettvangi en gorta sig svo heima fyrir af „virkri utanríkisstefnu" eins og það heitir nú á nýmáli utanríkisráðherra.