HEILBRIGÐISÞJÓNUSTA VERÐI SKIPULÖGÐ AF ÞEKKINGU OG REYNSLU

Birtist í Morgunblaðinu 01.10.05
Á vegum ríkisstjórnarinnar fer nú fram stefnumótunarvinna um framtíð heilbrigðisþjónustunnar. Innan heilbrigðiskerfisins er einnig stöðug gerjun og má segja að þar sé allt á stöðugri hreyfingu. Umræðan um heilbrigðisþjónustuna, hér á landi sem annars staðar, er mjög hagsmunatengd, enda eru heilbrigðismál einn stærsti útgjaldaliður hverrar þjóðar. Þeir sem vilja hagnast á heilbrigðisþjónustunni, bæði fjármálamenn og ýmsar heilbrigðisstéttir, þrýsta mjög á um að hún verði markaðsvædd. Hafa þessir aðilar haft talsverðan árangur af erfiði sínu og hefur heilbrigðisþjónustan smám saman verið að þokast inn á markaðstorgið.

Þjóðhagslega og félagslega skiptir okkur mjög miklu máli hvernig til tekst um skipulag heilbrigðisþjónustunnar og alla framtíðarstefnumótun á þessu sviði og er mikilvægt að byggt sé á þekkingu og reynslu. Hagsmunaaðilar mega ekki komast upp með að þröngva fram breytingum sér í hag nema þær séu sannanlega í almannahag.

Erindi Dahlgrens á bók

Fyrir nokkrum mánuðum kom hingað til lands á vegum BSRB einn þekktasti sérfræðingur á þessu sviði í heiminum, sænski prófessorinn Göran Dahlgren. Hann er handhafi Norrænu lýðheilsuverðlaunanna; hefur verið ráðgjafi sænskra stjórnvalda um áratugaskeið, svo og ríkisstjórna í ýmsum þróunarríkjum en er nú gestaprófessor við háskólann í Liverpool í Englandi.

Göran Dahlgren hélt erindi í þessari Íslandsheimsókn sinni og hefur það nú verið gefið út. Í erindinu lagði Dahlgren upp með að fá fram hvort og hvernig val á rekstrar- og fjármögnunarformi hefði áhrif á möguleikana að ná eftirtöldum meginmarkmiðum heilbrigðisþjónustunnar:

1. Að halda heildarútgjöldum til heilbrigðismála innan raunhæfs fjárhagsramma hins opinbera.

2. Viðhalda samábyrgri fjármögnun sem byggist á greiðslugetu fólks án tillits til umönnunarþarfa.

3. Gott aðgengi að þjónustu án fjárhagslegra hindrana, svo sem komugjalda, sem draga úr möguleikum á að nýta sér þjónustuna eftir þörfum.

4. Gott aðgengi án tillits til búsetu þannig að allir eigi kost á góðri heilbrigðisþjónustu.

5. Biðtími eftir aðhlynningu minnki og hverfi ef unnt er. Að sjúklingur geti umsvifalaust fengið aðhlynningu ef heilsufar versnar alvarlega á biðtíma.

6. Markmið heilbrigðisþjónustunnar stjórnist af þörfum íbúanna, þ.e. skipting fjármagns milli mismunandi þátta, s.s. fyrirbyggjandi aðgerða, umönnunar og endurhæfingar, sé á grundvelli þarfa.

7. Valfrelsi, þ.e. að einstaklingar eigi góða möguleika á að velja eða hafna þjónustuaðila.

8. Þróun og nýsköpun í heilbrigðisþjónustu eflist.

9. Vinnuumhverfi og vinnuaðstaða í heilbrigðisþjónustunni stuðli að góðri heilsu og vellíðan alls starfsfólks heilbrigðisþjónustunnar.

10. Heilbrigðisþjónustan byggist á lýðræðislegum viðmiðunum.

Einkareksturinn dýrari

Hér verða niðurstöður Dahlgrens ekki raktar í ítarlegu máli en þær eru mjög afgerandi. Aukinn einkarekstur eykur heildarkostnað við þjónustuna. Einkarekstur eykur ekki framleiðni, gagnstætt því sem iðulega er haldið fram. Þá kom fram að athuganir sýndu að einkafjármögnun hefði aukið mest greiðslubyrði þeirra sem byggju við lökust kjör og þyrftu mesta þjónustu, hún hefði mismunað fólki eftir búsetu, ekki stytt biðtíma og hún hefði grafið undan samfellu í heilbrigðisþjónustunni. Skilyrði lýðheilsustarfsemi hefðu jafnan versnað með einkavæðingu, valfrelsi hefði minnkað og dregið hefði úr samfélagslegri ábyrgð þjónustuaðila þegar einkaaðilar hefðu yfirtekið rekstur sjúkrahúsa og heilsugæslustöðva á opinberum fjárlögum.

Göran Dahlgren segir í samantekt í lok bæklingsins að "markaðsvæðing heilbrigðisþjónustunnar auki frekar vanda hennar en hitt. Því ber að miðla þessari niðurstöðu til þeirra sem hafa áhuga á að ræða þessi mál. Þá ætti að vera aukinn möguleiki á að fjalla gagnrýnið og með lýðræðislegum hætti um tillögur sem draga úr eða útrýma mörgum þeim vandamálum sem nú einkenna ... heilbrigðisþjónustu."

Veljum hagkvæmasta kostinn

Það er hrikaleg tilhugsun að einkavæðing velferðarþjónustunnar skuli keyrð áfram í nánast blindri trú á markaðslausnir þegar reynslan ætti að beina okkur í þveröfuga átt. Nú heyrast þær raddir að áhugi sé á því innan ríkisstjórnarinnar og stjórnarmeirihlutans að nýtt hátæknisjúkrahús í Reykjavík eigi að vera einkarekið. Áhugamenn um slíkt hafa vísað til St. Göran-sjúkrahússins í Stokkhólmi, sem afhent var einkaaðilum. Hafa þeir haldið því fram að þar hafi tekist vel til. Dahlgren sýnir hins vegar fram á það á skilmerkilegan hátt að svo var ekki: "Einkavæðing rekstursins í þessu sjúkrahúsi sem fjármagnað er með opinberu fé hefur ... verið ... skattgreiðendum dýr."

Það er samfélaginu mjög mikilvægt hagsmunamál að knýja þá sem krefjast einkavæðingar til að taka þátt í málefnalegri umræðu sem byggist á þekkingu og reynslu.

Ég hvet menn til að kynna sér erindi Dahlgrens sem er fáanlegt hjá BSRB, auk þess sem það er aðgengilegt á heimasíðu samtakanna.