HORFT TIL KÁRAHNJÚKA AF HLAÐINU Á HÓLUM Í HJALTADAL
24.09.2006
Þetta eru niðurlagsorðin í áhrifaríkri útvarpsmessu frá Laugarneskirkju í dag þar sem séra Hildur Eir Bolladóttir prédikaði.
Í ræðu sinni lagði hún út af kennisetningunni að ekki sé hægt að þjóna tveim herrum. Séra Hildur Eir fjallaði um Kárahnjúkavirkjun og setti hana í sögulegt, siðferðilegt og trúarlegt samhengi.
Af hlaðinu á Hólum í Hjaltadal veltir Hildur Eir fyrir sér muninum á þörf og græðgi. Hún vitnar til þess þegar verið var að blessa Auðunnarstofu hina nýju, tilgátuhús, sem reist var til að heiðurs Auðunnarstofu hinni fornu, sem byggð var á 14. öld, en rifin í miklum harðindum um 1810 til að hita upp hús og halda lífi í fólki á einum erfiðustu árum Íslandsbyggðar.
Séra Hildur Eir segist minnast þess að oft hafi komið fyrir smáorðið ef þegar fjallað hafi verið um þessa liðnu atburði. Því ef Auðunnarstofa hin forna stæði enn í hlaðinu á Hólum væri hún langelsta og einnig eitt sögufrægasta hús landsins.
Eftir að hafa dvalið um stund á Hólum heldur séra Hildur Eir ferð sinni áfram, hún fer austur á land þar sem nútíminn blasir við en handan við hornið er sem fyrr komandi tíð og hvað mun hún bera í skauti sér:
„Hvaða tilfinningar munu bærast innra með fólkinu sem horfir á Kárahnjúkasvæðið eftir ótilgreindan tíma, mánuði, ár eða áratugi. Hversu stórt og sárt verður smáorðið EF þá ... Kirkjan getur ekki litið undan þegar manneskjurnar eru að tapa fyrir sjálfum sér... Í dag biður Kristur okkur að þjóna sér en ekki græðginni.“
Ræða séra Hildar Eir Bolladóttur fylgir hér með í heild sinni:
Náð og friður Drottins sé með ykkur öllum! Einu sinni var til hús á Hólum í Hjaltadal sem nefnt var Auðunnarstofa. Nafnið var dregið af biskupnum Auðunni rauða Þorbergssyni sem lét reisa húsið í biskupstíð sinni á Hólum á 14.öld. Auðunn biskup kom frá Noregi og þegar hann var gerður að biskupi á Hólum lét hann byggja þess timburstofu sem var sú fyrsta og eina sinnar tegundar á Íslandi. Auðunn biskup hafði uppgötvað rautt berg í Hólabyrðunni sem er fjallið sem skýlir staðnum. Sami efniviður og notaður var fjórum öldum síðar í Hóladómkirkjuna sem enn stendur í dag. Auðunn fékk til liðs við sig grjótsmið sem sótti grjótið úr hlíðum byrðunnar, flutti heim á staðinn( líklega á sleða) og hjó til . Lét biskup m.a. gera úr grjótinu steinofn sem bar út reykinn og þótti það afar nýstárlegt og merkilegt fyrirbrigði á þeim tíma, hér heima á Íslandi.Auðunnarstofa stóð hvorki meira né minna en í fimm aldir en árið 1810 dró til tíðinda þegar stofan var rifin á hörðum vetri og viðurinn notaður í eldivið.Skriflegar heimildir herma að þegar stofan var rifin 5 alda gömul hafi lítið sem ekkert séð á henni enda var vandað vel til verksins í upphafi.
Rétt fyrir síðustu aldamót fékk þáverandi vígslubiskup á Hólum mikinn áhuga, eftir að hafa kynnt sér sögu norska biskupsins, fyrir því að endurreisa Auðunnarstofu á staðnum. Margir voru tilbúnir að leggja hugmyndinni lið og ekki síst norðmenn sem gáfu allan við í verkið. Fengnir voru færir sérfræðingar í arkitektúr og smíði á fornum timburhúsum og var hafist handa við verkið með það að leiðarljósi að líkja eftir hinni upprunalegu stofu samkvæmt þeim lýsingum sem til voru en gera húsið þó þannig úr garði að það nýttist til margvíslegrar starfsemi á vegum kirkjunnar og biskupsembættisins. Árið 2001 var risið svokallað tilgátuhús, ný Auðunnarstofa í minningu hinnar gömlu. Það var vissulega sérstök stund þegar hin nýja stofa var blessuð og opnuð við hátíðlega athöfn síðla sumars árið 2001. Í mörgum ræðum sem haldnar voru þann dag kom þó smáorðið ef ansi oft við sögu, því ef að stofan hefði ekki verið rifin árið 1810, þá stæði hún líklega enn í dag og væri langelsta hús landsins. Og í raun sögulegt fyrirbæri. Persónulega treysti ég mér ekki til að dæma þá ákvörðun bændanna í sveitinni við upphaf 19.aldar að rífa 5 alda hús til að takast á við harðindin og ég veit að nútíminn er ekki tilbúinn að dæma þá ákvörðun og raunverulega ekki heldur í stöðu til þess. Allra síst í dag. Því hvað er svo sem eitt hús í samanburði við velferð manneskjunnar ef um það tvennt er að ræða.
Hins vegar komst ég ekki hjá því að hugsa þar sem ég skoðaði með aðdáun raunar Auðunnarstofu hina nýju í sumar og rifjaði upp örlög hinnar gömlu, hvaða tilfinningar muni bærast innra með fólkinu sem horfir á Kárahnjúkasvæðið eftir ótilgreindan tíma, mánuði, ár eða áratugi. Hversu stórt og sárt verður smáorðið EF þá. Ég var einmitt að koma austan af landi þar sem ég hafði átt samtal við heimafólk sem satt best að segja lýsti áhyggjum sínum yfir þessum framkvæmdum, það var kvíðið, áhyggjufullt. Og þar sem ég stóð á hlaðinu á Hólum í Hjaltadal og virti fyrir mér þetta minnismerki um hús sem hefði getað orðið að sögulegu dýrmæti, þá komst ég ekki hjá því að hugsa, að þetta hafi þó bara verið eitt hús, en ekki heilt landssvæði, ósnortin náttúra, já heilög sköpun Guðs. Ég komst í raun að svipaðri niðurstöðu varðandi hina horfnu Auðunnarstofu og fátæki dalaklerkurinn úr ljóði eftir Davíð Stefánsson sem afsakaði fyrir biskupnum skyndilegt hvarf sóknarkirkjunnar með eftirfarandi orðum, úr húsi drottins reif ég bönd og bita, svo börnin fengu ljós og hita. Með Guðs hjálp einni gat ég verkið unnið. Guði til dýrðar hefur kirkjan brunnið. Á viðum hennar var sá logi alinn, er veitti öllum líf – sem byggja dalinn. En nú er spurningin dagsins og raunar vikunnar sem í hönd fer, hvaða afsökun höfum við gagnvart komandi kynslóðum sem munu hafa nákvæmar heimildir í höndunum um það að í þessu landi ríkti enginn skortur á peningum né tækifærum þegar ákvörðun var tekin um það að fyrirfara náttúru, heilagri sköpun sem er sameiginleg eign alls mannkyns, já ekki bara þessara 300.000 íslendinga sem byggja landið heldur eign alls heimsins. Íslensk náttúra er nefnilega ekki bara fyrir íslendinga heldur fyrir alla þá sem mæta henni af virðingu, þess vegna hefur fólk af öðrum þjóðum fullt leyfi til að hafa skoðanir á því að verið sé að drekkja heilu landssvæði, því sköpun Guðs er sameiginleg öllum mönnum. Við komum hvert öðru við sama hverrar þjóðar við erum og það á einnig við um náttúruna, lífríkið það er heildstæð eign þeirra sem byggja veröldina. Þess vegna skulum við hætta að amast við útlendingum sem hafa skoðanir á mistökum okkar, þau hafa nefnilega fullan rétt á því. Alveg eins og við höfum rétt og raunar skyldu til að láta okkur mannréttindabrot annarra þjóða varða. Þegar Guð skapaði heiminn horfði hann yfir alla sköpun sína og honum þótti hún harla góð, þess vegna er náttúran heilög og þess vegna eru manneskjur heilagar.
Almáttugur og algóður Guð stendur að baki þessu lífi og þess vegna er svo erfitt að sætt sig viða að það einungis á valdi örfárra einstaklinga að taka ákvörðun um það hvort eyða megi stóru og fullkomnu sköpunarverki sem aðeins brota brot af mannkyninu hefur hingað til fengið að njóta. Guð setti nefnilega ráðsmennskuhlutverkið á herðar okkar allra, við manneskjurnar höfum þá sérstöðu að vera samverkamenn í ríki Guðs. En ríki Guðs er í allri sköpun hans, verum minnug þess.
En það sem er líka svo endemis óþægilegt við þessar miklu framkvæmdir er það að við stöndum ekki einu sinni frammi fyrir siðaklemmu eins og bændurnir í Hjaltadal sem voru svangir eða dalaklerkurinn í ljóðinu sem vissi að sóknarbörnunum var kalt, við erum nefnilega bara kvíðin af græðgi. Kárahnjúkavirkjun er ekki sjálfsbjargarviðleitni heldur kvíði og þrælslund í þjónustu við herra mammon. Kirkjan getur ekki litið undan þegar manneskjur eru að tapa fyrir sjálfum sér, Kristur þolir ekki að horfa á það. Kirkjan getur ekki litið undan þegar við bregðumst Guði og þar með hvert öðru, kirkjan er samfélag sem byggir á orði Krists og í dag biður Kristur okkur að þjóna sér en ekki græðginni. Þér getið ekki þjónað Guði og mammon segir hann í fjallræðunni í fagnaðarerindi dagsins. Og hví eruð þér áhyggjufull,hyggið að liljum vallarins, hversu þær vaxa. Hvorki vinna þær né spinna. Segið ekki áhyggjufull: Hvað eigum við að drekka? Hverju eigum við að klæðast? Leitið fyrst ríkis hans og réttlætis, þá mun allt þetta veitast yður að auki, segir Jesús Kristur.
Þegar við verðum hrædd þá týnum við réttlætinu, óttinn vekur í okkur frummennsku, þegar við verðum hrædd þá skerðist sjónsvið okkar, við hættum að sjá aðrar manneskjur nema við getum grætt á þeim, við hættum að sjá náttúruna nema að geta grætt á henni. Við breytumst eiginlega í teiknimyndafígúrur með dollaramerki í augunum og skyndilega tekur siðfræði efnishyggjunnar völdin. Óttinn vinnur gegn réttlætinu og við töpum fyrir okkur sjálfum, töpum fyrir okkar eigin hugmyndum um að hamingjan sé fengin með auknum fjármunum. En við getum ekki fórnað hinu heilaga fyrir græðgina, megum það ekki, við eigum ekki þessa náttúru alveg eins og við eigum ekki aðrar manneskjur. Manneskjur og náttúran er eign Guðs. Við erum leigjendur hérna og enginn hefur kauprétt enda er Guð ekki lánveitandi , hann vill ekki fá neitt til baka hann vill bara að við tökum mark á krossinum sem minnir okkur á að hjálpræði Jesú Krists er hið altæka réttlæti lífsins . Réttlæti sem víkkar sjónsvið okkar ef við tökum við því, það opnar augu okkar fyrir þeirri staðreynd að við erum merkilegri en svo að við þurfum að hafa áhyggjur af hverri krónu, hagnaði, vöxtum, kaupmætti og hvað þetta nú allt heitir.
Ég er hrædd um að þau sem ganga um Kárahnjúkasvæðið í nánustu framtíð og lesa á skilti hér rann Kringilsá, hér féll Tröllafoss, hér var Hafrahvammagljúfur, blessuð sé minning þeirra, muni ekki líta á verkið sem sjálfsbjargarviðleitni rísandi þjóðar, heldur grátlegan hroka velmegunarríkis sem kunni sér ekki magamál. Nema við verðum bara búin að sökkva þessu öllu og börn framtíðarinnar sigli um á örkinni, leitandi að regnboga. Nei Algóður Guði forði okkur frá því. Guð gefi okkur vit, æðruleysi og auðmýkt til að horfa á krossinn og skilja hvað er þörf og hvað er græðgi.
Dýrð sé Guði föður og syni og heilögum anda, svo sem var í upphafi er og verður um aldir alda amen.