ÍSLAND GEGN LYFJAGLÆPUM
Þriðjudaginn 24. nóvember var mér boðið að sitja ráðstefnu um „lyfjaglæpi" sem er þýðing á nýyrðinu „medicrime". Ráðstefnan var haldin í höfðustöðvum OECD í París en formlega á vegum Evrópuráðsins sem hefur haft forystu um að efna til alþjóðlegs samstarfs gegn lyfjaglæpum.
Umfangið
Gríðarlegt umfang er orðið á sölu falslyfja og þá ekki síst á netinu. Eðli máls samkvæmt er ekki vitað nákvæmlega í hverjum mæli falslyf berast sjúklingum en fram kom á ráðstefnunni að tæplega sjötíu prósent af öllum póstsendingum sem tollyfrvöld í Evrópusambandinu taka til skoðunar væru lyf, en í tollleit á ytri landamærum væri hlutfallið um tíu prósent. Mikið af þessum meintu lyfjum væru blekkingarvara.
Hin fölsuðu lyf spanna vítt svið allt frá astma, krabbameini og HIV til megrunar og örvunar fyrir íþróttamenn.
Falslyf geta verið hættuleg
Á ráðstefnunni röktu sérfræðingar hvaða áhrif blekkingar af þessu tagi gætu haft. Ekki aðeins væri það siðferðilega rangt að beita sjúkt fólk blekkingum í hagnaðarskyni heldur væru iðulega um það að ræða að blekkingarlyfin yllu líkamlegu tjóni.
Menn hafa reynt að áætla hve umfangsmikill falsiðnaðurinn er, og voru nefndar himinháar upphæðir á ráðstefnunni, 57 milljaðrar evra og 75 milljaðar Bandaríkjadala. Þetta eru nokkuð ótrúlegar tölur en ef þetta er rétt væri um að ræða um átta þúsund milljarða íslenskra króna! Vandinn væri sá, var okkur sagt- og þess vegna væri samhæfð nálgun mikilvæg - að skilgreiningar skorti og refsing víðast hvar léttvæg gegn þessum alvarlegu glæpum og þar af leiðandi lítil áhætta fyrir þá sem stæðu að baki sölunni. Þetta skýrði að einhverju leyti öran vöxt í þessum glæpum sem nú væri sagður gefa af sér margfalt meiri tekjur en sala á eiturlyfjum.
Ekki er allt sem sýnist
Lyfjaiðnaðurinn - hinn „löglegi" - kallar ekki allt ömmu sína í hagsmunagæslu sinni. Hið jákvæða er að hann beitir sér gegn augljósum falsglæpum. Vandinn er hins vegar að hann vill iðulega ganga lengra í viðleitni til að verja einkaleyfarétt sinn og þá ekkert síður gagnvart fátækum þjóðum en ríkum. Reyndar eru afskipti af þessu tagi ságrætilegust gagnvart snauðum þjóðum sem ekki hafa efni á rándýrum lyfjum og framleiða fyrir bragðið eftirlíkingar sem duga vel til lækninga. Þetta á til dæmis við um Indland. Það er engin tilviljun að þegar Bandaríkjaforseti sækir Afríku og Asíuríki heim að þá skuli hann jafnan á fyrsta degi víkja að mikilvægi einkaleyfa og eignarréttar! Þarna gætir án efa áhrifa lyfjaiðnaðarins. Í ljósi alls þessa hef ég grun um að taka þurfi sumar framangreindar tölur með varúð og spyrja hvað falli undir þær.
Árvekni þörf
Í sáttmála Evrópuráðsins um lyfjaglæpi er skýrt tekið fram að það taki ekki til eftirlíkinga, einvörðungu til falslyfja sem seld eru á grundvelli misvísandi eða upploginna fullyrðinga.
Þetta þýðir að mikillar árvekni er þörf í umræðu um þessi mál og er mikilvægt að stjórnvöld leggi rækt við þennan málaflokk þannig að við byggjum jafnan á traustum upplýsingum og yfirvegaðri og upplýstri umræðu.
Í ræðu kom fram að á Ítalíu væri þess farið að gæta að stolið væri rándýrum lyfjum af sjúkrahúsum. Þetta gæti gerst víðar þegar markaðsverðmæti lyfjanna væri haft í huga. Ég gat þess í mínu innleggi að þetta minnti á hve himinhárra upphæða lyfjaiðnaðurinn krefðist í mörgum tilvikum fyrir afurðir sínar. Með hliðsjón af gróða þeirra þyrfti ekki að undrast að hjá einhverjum vaknaði löngunin til að eiga í honum hlutdeild, jafnvel með ólögmætum hætti.
Glæpamenn á internetinu
Internetið kom til umræðu og var varað við afskiptum af því, „svo lengi sem það er ekki notað af glæpamönnum í ólöglegum tilgangi,"svo vitnað sé í texta sem lá fyrir ráðstefnunni. Þetta er gamalkunnur vandi sem við þekkjum úr annari umræðu og vísa ég þar til umræðunnar um leiðir til að sporna gegn því að sölumenn barnakláms geti þrengt sér inn í heim barna og unglinga.
Sáttmáli Evrópuráðsins undirritaður 2011
Í ársbyrjun 2016 gengur í gildi fyrrnefndur sáttmáli Evróðuráðsins um samræmda skilgreiningu og aðgerðir gegn lyfjaglæpum því þá hafa nægilega mörg ríki undirritað samkomulagið. Ég undirritaði það fyrir Íslands hönd, sem innanríkisráðherra ásamt Guðbjarti Hannessyni, þáverandi heilbrigðisráðherra, í október árið 2011 og voru Íslendingar á meðal þeirra fyrstu til að undirrita. Nú hafa nítján af fjörutíu og sjö aðildarríkjum Evrópuráðsins undirritað sáttmálann en aðeins fjögur þeirra hafa lögleitt hann. Ísland er ekki þar á meðal - enn sem komið er.
Þess má geta að þegar eru ríki utan Evrópuráðsins byrjuð að sýna málinu mikinn áhuga og hafa nokkur þeirra undirritað og eitt lögleitt sáttmálann þannig að alls hafa fimm ríki lögleitt hann.
Þörf á vitundarvakningu
Ráðstefnan í París gegn lyfjaglæpum var haldin til þess að vekja athygli á hve knýjandi málefnið er. Því var velt upp hvers vegna svo fá ríki hefðu lögleitt sáttmála Evrópuráðsins gegn lyfjaglæpum sem raun ber vitni og var það skýrt í ljósi þess að miðvitund um vandann skorti. Til samanburðar var tekinn Lanzarote-sáttmálinn , sem er ætlað að vernda börn gegn ofbeldi, að þá fyrst hafi hann fengið vængi að hrint hafði verið af stokkunum vitundarvakningu á vegum Evrópuráðsins um málefnið.
Fjöldi sérfræðinga héldu erindi á ráðstefnunni í París og fram stigu einstaklingar sem sjálfir höfðu orðið fyrir barðinu á aðilum sem logið höfðu inn á þá plat-lækningu og þar með valdið þeim ómældu tjóni. Í erindum kom fram að þess væru dæmi að til Afríku hefði verið sent „sprautulyf" sem reynst hefðu fölsuð. Þúsundir hefðu verið sprautaðar með þessum plat-lyfjum.
Ísland í farabroddi
Á ráðstefnunni varð ég var við að það hafi ekki farið framhjá þeim sem standa í farabroddi þessarar vinnu, að Ísland var á meðal fyrstu ríkjanna til að undirrita samning Evrópuráðsins gegn lyfjaglæpum og er ástæða til að vekja athygli á því að á þessu sviði gegna Íslendingar afgerandi hlutverki. Þannig er fulltrúi heilbrigðisráðuneytisns, Einar Magnússon, sem fer fyrir lyfjamálum í ráðuneytinu, formaður nefndar Evrópuráðsins, sem hefur lyfjamálin undir sinni regnhlíf. Hjá Evrópuráðinu er horft til vinnu á vegum þessarar nefndar hvað varðar alla stefnumótun.
Fram hefur komið að í heilbrigðisráðuneytinu er nú unnið að gerð nýrrar lyfjastefnu og drögum að frumvarpi til nýrra lyfjalaga sem sýnir að þessi mál eru áfram í framfara farvegi. Geri ég mér vonir um að þessi vinna muni leiða til þess að Evrópuráðssamningurinn um lyfjaglæpi verði lögleiddur og væri það vel.
Ögmundur Jónasson, fulltrúi á þingi Evrópuráðsins