ÍSLENSKA LEIÐIN Í VÍMUEFNAVÖRNUM

Birtist í helgarblaði Morgunblaðsins 27/28.03.21.
Ég er ekki bindindismaður. Stundum hef ég meira að segja verið óþægilega langt frá því. Þess vegna er það svolítið sérstakt að bindindishreyfingin, IOGT, skuli hafa farið þess á leit við mig nú nýlega að stýra ráðstefnu um vímuefnavarnir, hver skuli vera íslenska leiðin.

Var þá til samanburðar það sem kallað hefur verið portúgalska leiðin sem þeir helst guma af sem vilja opna sem mest á frjálsræði við notkun vímuefna. Svo er til sænska leiðin og norska leiðin en allar þessar leiðir voru ræddar á fyrrnefndri ráðstefnu og hafði sérstaklega verið boðið sérfræðingum frá Noregi og Svíþjóð að ræða málin ásamt íslensku kunnáttufólki á þessu sviði.

Það voru reyndar fleiri en bindindishreyfingin, IOGT, sem stóðu að þessari ráðstefnu. Það gerðu líka FRÆ, Félag áhugafólks um forvarnir og heilsueflingu, og Náum áttum, samstarfsvettvangur félagasamtaka og stofnana, og þarna var einnig ræðumaður frá Foreldrasamtökum gegn áfengisauglýsingum að ógleymdum sérfræðingi Embættis landlæknis.

Ég geri ráð fyrir því að ég hafi verið þarna staddur vegna þess að ég hef beitt mér ásamt þessum samtökum fyrir því að Ísland standi við eigin lög og eigin stefnu í heilsufarsmálum, leyfðu ekki áfengisauglýsingar, héldu sig við þá afstöðu að gefa ekki gróðaöflum lausan tauminn í áfengissölu og færu þar með að ráðleggingum alþjóðlegra heilbrigðisyfirvalda. Með öðrum orðum, ég þótti verðugur fulltrúi varfærinnar íhaldssemi í þessum málaflokki.

Ekki er ég feiminn við að gangast við því að vera málsvari aðhalds og forvarna. Þegar ég var stórreykingamaður á mínum yngri árum í Bretlandi þótti mér ekkert notalegra en að fara í bíó og horfa þar á tvær þrjár bíómyndir í röð með popp, kók og nóg af sígarettum. Gerði ég þetta stundum að loknum prófum. Ef ég hins vegar hefði verið spurður hvort ég vildi leyfa reykingar í íslenskum bíóum hefði ég greitt atkvæði gegn því. Hvers vegna? Ég hefði svarað því til að ég vildi stuðla að umhverfi sem hjálpaði mér, letti mig en ekki hvetti, að gera það sem ég vissi að gerði mér illt.

Bisnissöflin láta ekki að sér hæða á þessu sviði frekar en öðrum. Dapurlegt er að sjá hve margir framleiðendur og fjölmiðlar eru tilbúnir að fara á bak við bannið við áfengisauglýsingum og það mega menn líka vita að ef eða þegar kannabis verður viðurkennd neysluvara á borð við sælgæti þá verður hún seld sem slík. Þetta segi ég einmitt vegna þess að í þeim ríkjum Bandaríkjanna sem farið hafa í farveg lögleiðingar, er sælgætisiðnaðurinn einmitt að skoða hvernig búa megi til eftirsóknarvert nammi með slíkum efnum.

Á ráðstefnunni sem hér segir frá kom í ljós að portúgalska leiðin er allt önnur en við höfum haft spurnir af. Það fylgir nefnilega sögunni af portúgölsku leiðnni að Portúgalir hafi afglæpavætt neyslu vímuefna samfara stórefldum stuðningi við fíkniefnaneytendur, fjárhagslega og félagslega. Höfundar þessarar leiðar hafa sagt að afglæpavæðingin ein hefði aðeins orðið til ills ef þessi mikli viðbótarstuðningur hefði ekki komið til sögunnar.

Og er þá komið að því að segja nokkur orð um íslensku leiðina. Í langan tíma hefur enginn verið ákærður fyrir að neyta kannabis. Ákæra, hafi hún á annað borð tengst slíkri neyslu, hefur þá verið vegna afleiddra brota, að aka undir áhrifum eða annars slíks. Þetta hefur verið skynsamleg stefna af hálfu íslenskra yfirvalda, að láta notandann í friði en sporna gegn sölu og dreifingu.

Eða viljum við ekki gera það? Það vilja Portúgalir, það vilja Norðmenn og Svíar, sem ganga lengst í forvörnum, og það hafa Íslendingar viljað. Það er helst á Alþingi að vilji sé til þess að fella alla varnarmúra gegn vágestum sem fíkniefni óneitanlega eru, hvort sem það er tóbak, áfengi, kannabis eða kókaín. Mest er vörnin í því fólgin að fá að vita af hálfu umhverfisins, foreldra, skólans, löggjafans, þeirra sem annt er um heilsufar og heilsueflingu að best sé að vera laus við þetta eftir því sem við ráðum við. Þá smíðum við líka umhverfi sem hjálpar okkur í þá áttina. Það ætti að vera íslenska leiðin.

Á ráðstefnunni var horft til umhverfismats og spurt hví ekki heilsufarsmat; að við allar lagabreytingar sem snúa að afmörkuðum þáttum eða hópum verði spurt um almenn áhrif á heilsufar í samfélaginu. Einnig kom fram mikilvægi þess að setja heildræna stefnu með aðgerðaáætlun í stað einstakra lagabreytinga sem geta oft haft ótilætluð áhrif eða afleiðingar fyrir aðra en upphaflegan markhóp lagabreytinganna. Og vel að merkja, sjálfan markhópinn mætti eflaust skilgreina stærri en iðulega er gert, það vita aðstandendur þeirra sem ánetjast fíkniefnum betur en aðrir.

Fram til þessa hefur íslenska leiðin ekki refsað í reynd heldur læknað og hjálpað. En hún leggur heldur ekki blessun yfir það sem við öll vitum, alla vega innst inni, að gerir okkur illt. Til að framfylgja íslensku leiðinni þarf engar lagabreytingar, bara aukið fjármagn til forvarna og síðan til aðstoðar og hjálpar.