LÍN-BREYTINGAR TIL AÐ SKERÐA OG MIÐSTÝRA

Birtist í Fréttablaðinu 21.07.15.
Boðuð er breyting á Lánasjóði íslenskra námsmanna. Aðferðafræðin veit á hvað koma skal. Hún er þessi:
1) Kalla skal hlutina réttum nöfnum einsog það er orðað. Lán skal heita lán og því aðeins teljast sjálfbært að það sé á sambærilegum kjörum og bjóðast á markaði.
2) Það sem þar stendur út af skal heita styrkur.
Nánast svona er þetta orðað.
Þar með er boðað fráhvarf frá því kerfi sem hér hefur verið við lýði; kerfi sem byggir á lágum vöxtum og tekjutengdum afborgunum. Er boðuð breyting líkleg til að verða til góðs? Ég leyfi mér að efast um það ef hugsunin er sú, sem mér sýnist vera, að skerða eigi  kerfið almennt sem stuðningskerfi við námsmenn og auka áhrif ríkisins í ákvarðanatöku einstaklinganna hvað varðar námsval þeirra.

Vilja ráða námsvali

Þetta virðist mér vera boðskapur menntamálaráðherra og formanns LÍN um hugmyndafræðina að baki fyrirhugðum kerfisbreytingum. Menntamálaráðherra segir „styrkjakerfi" fólgið í núverandi námslánakerfi en það vanti „stefnumótun á bak við það hvernig þeim styrkjum er úthlutað eða til hverra þeir renna." Formaður LÍN talar og á þann veg í fréttum að styrkveitingum væri unnt að stýra í samræmi við menntastefnu stjórnvalda.
Auðvitað á ríkið að hafa stefnu varðandi hvað boðið er upp á í skólakerfinu en einstaklingurinn á engu að síður að geta horft til allra átta - innanlands sem utan þegar hann ákveður hvernig og á hvaða sviði hann vill beina starfskröftum sínum.
Þar með axlar hann líka ábyrgð. Á sínum tíma fengu starfsstéttir á Norðurlöndum atvinnuleysisbætur ef ekki vinnu var að fá í viðkomandi fagi. Þessu galt ég alltaf varhug við og vildi aldrei flytja þessa hugsun til Íslands af ótta við að þar með væri hætta á því að ríkið krefðist þess að hafa hönd í bagga um hvaða starfsnám væri stundað í samræmi við þá hugsun að ef ríkið ætti að taka ábyrgð á einstaklingunum við atvinnumissi þá hefði ríkið þar með öðlast rétt til að ákveða hvaða starfsnám þeir leggðu fyrir sig.

Frelsisskerðing

Slíkt fæli í sér að mínu mati bæði frelsisskerðingu af verstu sort auk þess að vera óskynsamleg ráðstöfun, einfaldlega vegna þess að einstaklingarnir eru líklegri til að finna vaxtarmöguleika framtíðarinnar en ríkið fyrir þeirra hönd.
Jafnframt vil ég gjalda varhug við aldurstengingu á rétti til námslána sem einnig er mjög til umræðu af hálfu ráðamanna. Aldurstenging er með öllu óskyld framvindu í námi sem ekki er óeðlilegt að horfa til að einhverju leyti. En spyrja má hvort það skapi einhvern vanda ef einstaklingur fer á hálfum hraða í gegnum nám - og fengi þá hálfan stuðning? Ástæður gætur verið uppeldi barna, vinna með námi eða einhverjar persónulegar aðstæður eða óskir. Það er fullkominn misskilningur af hálfu stjórnvalda að líta svo á að best sé að allir ljúki námi strax!
Ég tel hyggilegt að við höldum okkur við núverandi námslánakerfi helst með enn stífari tekjutengingu afborgana.
Verði farið út á boðaða braut þykir mér sýnt að draga muni úr stuðningi hins opinbera við nám og að aukast muni miðstýring á því sviði með tilheyrandi frelsisskerðingu.

Ekki hækka þröskuldana!

Þá er sú tvíþætta hætta fyrir hendi að fólk eigi ekki í önnur hús að venda en til bankanna einsog leitt er getum að í leiðara Fréttablaðisns sl. miðvikudag en í við það mun námskostnaður hækka. Þar með hækkka þröskuldar fyrir lágtekjufólk að afla menntunar.
Allt nám, þarmeð framhaldsnám og starfsnám yfirleitt,  er samfélaginu gríðarlega verðmætt en ekki síður er það gefandi fyrir einstaklingana. Námsárin eru skemmtilegt æviskeið. Nám á að vera öllum aðgengilegt á kjörum sem ekki eru sligandi út lífið. Nema vilji sé til að greiða laun út starfsævina í samræmi við afborganir af hávaxtalánum. Það er óhagkvæmt þegar dæmið er til enda reiknað.