RÉTTURINN TIL VATNS - HVERNIG SKAL HANN TRYGGÐUR?

Birtist í Morgunblaðinu 03.10.05.
Um  síðustu helgi stóðu sjö samtök og stofnanir að ráðstefnu um vatn undir yfirskriftinni Vatn fyrir alla. Samhliða þessari ráðstefnu gáfu samtökin BSRB, Landvernd, Náttúruverndarsamtök Íslands, Þjóðkirkjan, Kennarasamband Íslands, MFÍK og SÍB út sameiginlega yfirlýsingu til að vekja athygli á mikilvægi vatns og sérstöðu. Morgunblaðið gerði þessari ráðstefnu mjög góð skil og í leiðara blaðsins 1. nóvember er fjallað um hana og  vitnað í yfirlýsinguna sem samtökin sjö standa að.
Í yfirlýsingunni er bent á að þótt enginn vatnsskortur sé á Íslandi sé staðan önnur víðast hvar í heiminum. Gnótt vatns hér á landi gefi því ekki tilefni til skeytingarleysis af okkar hálfu. Þvert á móti beri okkur að færa lagaumgjörð um vatn í þvílíkan búning að hún tryggi rétta forgangsröðun varðandi vatnsvernd og nýtingu og geti verið öðrum þjóðum til fyrirmyndar.

Vatnið í stjórnarskrána

Leiðarahöfundur Morgunblaðsins vekur athygli á því að fyrrnefndir sjö aðilar sem að ráðstefnunni og yfirlýsingunni stóðu – fleiri aðilum  gefst nú kostur á að gerast aðilar að yfirlýsingunni – vilji að sett verði í stjórnarskrá ákvæði um skyldur og réttindi stjórnvalda og almennings, sem taki til réttinda, verndunar og nýtingu vatns.
Í leiðaranum er vitnað í tvo af fyrirlesurum ráðstefnunnar, þá Nigel Dower, kennara í þróunarsiðfræði við Háskólann á Akureyri sem fjallaði um ýmis siðfræðileg álitamál í þessu sambandi og  Pál H. Hannesson, alþjóðafulltrúa BSRB sem fjallaði um reynsluna af einkavæðingu vatns. Í framhaldinu segir í leiðara Morgunblaðsins: "Tilgangur einkavæðingar er fyrst og fremst að tryggja neytendum betri þjónustu og kjör með tilstuðlan samkeppni, ekki að færa einokun frá einni hendi yfir á aðra. En það hlýtur einnig að vera mikið álitamál hvort hægt sé að einkavæða auðlind á borð við vatn og má yfirfæra þá umræðu yfir á umræðuna um auðlindir hafsins og spyrja hvort ekki sé rétt að líta á vatn sem þjóðareign. Nú stendur yfir nefndarstarf um endurskoðun stjórnarskrárinnar. Rétt er að við þá endurskoðun verði áskorunin, sem kemur fram í yfirlýsingu félagasamtakanna fyrir helgi um vatn fyrir alla, tekin til alvarlegrar skoðunar. Þótt á Íslandi sé gnægð vatns verða Íslendingar að sýna að þeir kunni að umgangast þessa mikilvægu auðlind af virðingu og alúð."

Hvers konar löggjöf um vatn?

Það er sérstök ástæða til að fagna þeirri afstöðu sem þarna birtist. Ekki eingöngu vegna þess að tekið er undir það sjónarmið að rétturinn til vatns kunni að eiga heima í stjórnarskrá Íslands, heldur ekki síður vegna hins að  spurt er hvort yfirleitt sé rétt að fela markaðsöflunum forræði yfir vatninu. Því miður hafa verið stigin skref í þessa átt með lagasetningu á undanförnum árum og nefni ég þar sérstaklega vatnsveitulögin sem samþykkt voru í fyrra. Verður fróðlegt að sjá hvað stjórnvöld hugsa sér í framhaldinu með boðuðum vatnalögum, en frumvarp iðnaðarráðherra sem kynnt var s.l vor og hlaut mikla gagnrýni umsagnaraðila var sem betur fer dregið til baka, en von er á því á nýjan leik á næstu vikum og full ástæða til að halda vel vöku sinni
Nú ætla ég ekki að lesa meira í leiðaraskrif Morgunblaðsins en efni standa til enda vel kunnugt um jákvæða afstöðu blaðsins til markaðsvæðingar. Hitt er mikilvægt að öflugur fjölmiðill á borð við Morgunblaðið skuli vilja stuðla að umræðu um þetta mikilvæga málefni og vekja athygli á því að vatn hefur sérstöðu, er ekki eins og hver önnur verslunarvara. Ef við á annað borð komumst að þeirri niðurstöðu að aðgangur og eignarhald á vatni flokkist undir mannréttindi, megum við aldrei fela það duttlungum markaðsaflanna á hönd. Nánast alls staðar þar sem slíkt hefur verið gert, hefur það gefist illa.

BSRB efnir til upplýstrar umræðu

Af þessu tilefni vil ég hvetja til þess að við skoðum rækilega reynslu annarra þjóða af markaðsvæðingu vatnsveitna áður en við stígum frekari skref í þá átt. Í tengslum við aðalfund BSRB sem haldinn verður 18. nóvember kemur prófessor við háskólann í Greenwich í Englandi og gerir grein fyrir rannsóknum sínum um þetta efni. Við Greenwich háskóla er öflug deild sem hefur um árabil stundað rannsóknir á þessu sviði, bæði hvað varðar skipulagsform í vatnsbúskap og í raforkugeiranum og veitir David Hall þeirri deild forstöðu.
Með því að bjóða David Hall hingað til lands vill BSRB leggja sitt af mörkum til að efla umræðu um málefni sem snýr ekki aðeins að okkur sjálfum heldur einnig komandi kynslóðum.

                                                                        Ögmundur Jónasson, höf. er formaður BSRB