RÍKISÚTVARP ER EKKI SAMA OG RÚV HF

Birtist í Fréttablaðinu 20.04.06.
Oft hafa menn amast við athugasemdum útvarpsráðs gagnvart rekstri Ríkisútvarpsins. Sem starfsmaður RÚV í áratug var ég oft gagnrýninn á ýmislegt sem frá því ráði kom. En það var ég líka gagnvart stjórn stofnunarinnar. Ekki voru starfsmenn alltaf sáttir við hana. Við vildum láta taka meira tillit til Starfsmannafélags Útvarpsins og Starfsmannafélags Sjónvarpsins sem síðan voru sameinuð í Starfsmannafélag RÚV. En þegar allt kom til alls sætti ég mig við þessa togstreitu. Hún var ekki með öllu slæm. Hún endurspeglaði þá staðreynd að Ríkisútvarpið er almannastofnun, í almannaeign, sem engu að síður nýtur sjálfstæðis og byggir á tilliti til starfsmanna. Vilja til þess að koma til móts við starfsmenn sýndu stjórnendur RÚV í verki þegar samið var um aðkomu fulltrúa starfsmanna að framkvæmdastjórn Ríkisútvarpsins í byrjun níunda áratugarins. Þetta byggðist reyndar á samningsbundnu ákvæði í kjarasamningum árið 1980 en í mörgum ríkisstofnunum var ákvæðið hins vegar virt að vettugi.

Ofurtrú á hinum sterka manni

Með hlutafélagavæðingu Ríkisútvarpsins er þetta sambýli fulltrúa eigenda, stjórnar stofnunarinnar og starfsmanna sett í uppnám; sambýli sem í senn hefur byggt  á togstreitu og samvinnu. Með háeffvæðingu RÚV fengi útvarpsstjóri nánast alræðisvald við framkvæmd dagskrár og við allt mannahald. Páll Magnússon, útvarpsstjóri hefur farið mikinn til þess að ná til sín þessum völdum. Í grein í Morgunblaðinu 19. janúar sl. segir hann að færa megi fyrir því „gild rök að óbreytt rekstrarfyrirkomulag beri í sér dauðann sjálfan fyrir þessa merku stofnun.“  Útvarpsstjóri telur að með því að losa stofnunina undan reglum sem gilda um opinberan rekstur og þá væntanlega styrkja hann í sessi sem stjórnanda, muni gerast kraftaverk: „Núverandi rekstrarform kemur beinlínis í veg fyrir að Ríkisútvarpið verði rekið með skilvirkum og árangursríkum hætti. Það leiðir til verri nýtingar á fjármunum en ella væri, sem aftur þýðir að minna fé verður til ráðstöfunar í sjálfa dagskrána...“
Um þetta leyfi ég mér að hafa miklar efasemdir. Stjórnendahyggja af þessu tagi virðist hins vegar eiga nokkuð upp á pallborðið um þessar mundir: Ofurtrú á hinum sterka stjórnanda sem skákar liðsmönnum sínum til í anda skilvirkni og hagkvæmni. Ég hef meiri trú á einstaklingnum en svo að ég sé tilbúinn að gleypa slíka hugmyndafræði. Hefur mér enda sýnst kraftmestu stofnanirnar og fyrirtækin vera þau sem virkja sköpunarkraft hvers og eins en leggja ekki allt traust sitt á hinn alvitra ofurlaunaforstjóra. Þá vil ég minna á að um árabil hefur Ríkisútvarpið verið fjárhagslega svelt og er þar komin helsta skýringin á vandræðum stofnunarinnar.

Að ráða og reka skýringarlaust

Undir hitt vil ég taka með Páli Magnússyni, útvarpsstjóra, að sitthvað þarf að laga í stjórnsýslu Ríkisútvarpsins og þá ekki síður í tengslum stofnunarinnar við stjórnvöld,  þótt ekki vilji ég þær lausnir sem honum hugnast helst. Páll Magnússon talar um úrelt ráðningarform og annað sem lýtur að stjórnskipulaginu, „ - t.d. sérkennilegu ferli þegar kemur að ráðningum í ýmsar lykilstöður.“  Og núverandi útvarpsstjóri spyr: „ Man einhver eftir „fréttastjóramálinu“?  Því er til að svara að ég man það ágætlega. Reynt var að ráða fréttastjóra sem ekki þótti standast kröfur varðandi reynslu og þekkingu. Úr þessu varð mikið uppnám, innan og utan stofnunar. Öllum kom málið við, einfaldlega vegna þess að við eigum þessa stofnun og samkvæmt lögum og reglum sem um hana gilda geta þeir sem fara með völdin í stofnuninni ekki farið með hana að eigin geðþótta einsog framkvæmdastjórar í fyrirtækjum eða stofnunum sem gerðar hafa verið að hlutafélögum. Og af tilefni spurningar Páls Magnússonar, spyr ég á móti? Man einhver eftir fréttastjóramálinu á Stöð tvö? Æðstráðandi á þeim bænum, sem einnig hét Páll Magnússon, sagði upp fréttastjóranum – skýringarlaust. Hann þurfti ekki að standa almenningi skil gerða sinna. Á Fréttablaðinu var nýlega sagt upp ritstjórnarfulltrúa, einnig skýringarlaust – alla vega á opinberum vettvangi. Ritstjóri og fulltrúi eigenda komust upp með slíkt.
Nú er ég ekki að halda því fram að aldrei kunni að vera réttmætt að segja starfsmanni upp starfi. Ég er einfaldlega að halda því fram að um fjölmiðil í eigu þjóðarinnar gildi önnur lögmál en í fyrirtækjum almennt. Þetta endurspeglast í löggjöf sem á að tryggja gagnsæi, jafnræði og góða stjórnsýslu. Undan öllum þeim lögum sem eiga að stuðla að þessu yrði Ríkisútvarpið tekið ef það yrði gert að hlutafélagi.
Að lokum þetta: Páll Magnússon, útvarpsstjóri segist „tala þar fyrir munn alls þorra starfsmanna og stjórnenda stofnunarinnar“, þegar hann fagni fyrirhuguðum breytingum. Þetta er af og frá og vísa ég þar í umsagnir hagsmunasamtaka starfsmanna og nýlega ályktun fjölmenns starfsmannafundar.