SJÁLFSTÆÐISFLOKKURINN TALI SKÝRAR UM EINKAVÆÐINGARÁFORM SÍN
Óli Björn Kárason‚ varaþingmaður Sjálfstæðisflokksins, hefur tekið að sér að skýra og eftir atvikum verja stefnu flokks síns í heilbrigðismálum. Það er krefjandi viðfangsefni og greinilega ekki alltaf auðvelt. Í nýjustu grein sinni beinir Óli Björn, sem oftar, orðum til mín og hreyfir hann nokkrum atriðum sem verðskulda málefnalega umræðu.
Í greininni þarf að venju að komast í gegnum all miklar pólitískar umbúðir til að eygja hin málefnalegu rök höfundar. Hin illa „velferðarstjórn", sem stýrði landinu á síðasta kjörtímabili, er hrakyrt og rækilega undirstrikað hve mikið hefði verið skorið niður í heilbrigðismálum í ráðherratíð minni. Ekki deili ég um þetta og hef ég sjálfur margoft farið í gegnum tölfræði ríkisútgjaldanna í kjölfar efnahagshrunsins. Satt best að segja veit ég ekki til hvaða lesenda varaþingmaðurinn er að reyna að höfða því ekkert af þessu er nýtt og kemur umræðuefni okkar um skipulag heilbrigðisþjónustunnar ekki við, að öðru leyti en því að hinn mikli niðurskurður eftirhrunsáranna reyndist heilbrigðiskerfinu erfiður og dýrkeyptur og eru þó engan veginn öll kurl komin til grafar.
Þegar veikleikar skapa tækifæri
Ef til vill er varasamasta arfleifð þessa tíma veikleikinn sem er að finna víða í kerfinu vegna niðurskurðar og aðhalds. Við slíkar aðstæður sjá boðendur einkalausna „tækifæri" í stöðunni eins og Sigríður Á Andersen, þingmaður Sjálfstæðisflokksins, hefur opið og kinnroðalaust bent á. Hún á lof skilið fyrir að standa keik fyrir málstað sínum að þessu leyti í stað þess að setja hann í feluliti eins og þeim hættir til að gera sem eru meðvitaðir um hve umdeilt það er í þjóðfélaginu að innleiða markaðslögmál í heilbrigðiskerfinu.
Í þessari nýjustu grein sinni vísar Óli Björn sigri hrósandi á línurit sem sýnir að framlag til sjúkrahúsanna hefur verið að aukast eftir því sem fjær dregur hruninu. Það er vel og væri vissulega óskandi að við gætum sameinast um það, hvar í flokki sem við stöndum, að veita meira fjármagni til heilbrigðiskerfisins en nú er gert.
Það sem deilt er um
Reyndar skil ég það svo að ágreiningurinn snúist ekki um það markmið heldur hitt hvernig fjármunirnir verði best nýttir og á hvaða forsendum kerfið eigi að þjóna samfélaginu; þeim sem þurfa að leita til heilbrigðisþjónustunnar og síðan hvað komi þeim best sem borga brúsann. Þá skiptir og grundvallarmáli í hvaða vasa peningarnir renna. Fyrirvarar mismunandi skoðanafylkinga um framlög til heilbrigðismála, ráðast af þessu.
Þannig er ég þess til dæmis ekki fýsandi að borga mína skattpeninga til þess að „fjárfestar á velferðarsviði" eins og þeir eru kallaðir, geti makað krókinn. Þetta finnst markaðssinnum hins vegar ekki að þurfi að vera frágangssök enda trúa þeir því að kerfið verði afkastameira og stytti biðraðir. Ég efast stórlega um að sú yrði raunin en legg áherslu á að allt þetta þurfum við að ræða málefnalega ef við viljum veita þessari umræðu inn í gjöfulan farveg.
Dugar skammt að fullyrða
Þá verða Óli Björn og félagar líka að taka sig á, því fullyrðingar um að allt verði betra fyrir tilstilli markaðslausna duga skammt. Þannig þyrfti Óli Björn að skilgreina með raunverulegum reynsludæmum og með hliðsjón af veruleikanum hver innistæða er að baki þeim bakföllum sem hann tekur yfir meintu skilningsleysi andstæðinga sinna: „Hér skal játað að mér er það óskiljanlegt af hverju Ögmundur Jónasson og skoðanabræður hans berjast gegn því að nýta kosti einkarekstrar í heilbrigðisþjónustu. Engu virðist skipta þótt takmarkaðir fjármunir ríkissjóðs geti nýst betur og að þjónustan við landsmenn eflist, líkt og dæmin sanna. Andstaðan við einkaframtakið á sér svo djúpar rætur í huga Ögmundar að engu skiptir þótt allir séu betur settir en áður; landsmenn (sjúklingar) sem fá betri þjónustu, heilbrigðisstarfsfólk sem fær möguleika til að verða eigin herrar og eignast fjölbreyttari tækifæri til vinnu og ríkissjóður (skattgreiðendur) sem fær meira fyrir þá fjármuni sem lagðir eru í heilbrigðismál."
Fjármagn fylgi sjúklingi
Áður en vikið er að einhverjum þessara fullyrðinga - aðrar kalla á ítarlegri umfjöllum svo sem um meint frelsi og sjálfræði almennra starfsmanna á einkareknum heilbrigðisstofnunum, því ekki verða þar allir sjálfs sín herrar! - þá vil ég fara nokkrum orðum um grundvallaratriði sem Óli Björn hreyfir við og varðar leiðir til að tryggja markvissa ráðstöfun fjármuna í heilbrigðiskerfinu. Það tengist svo aftur framgangreindri framsetningu um ágæti einkarekinnar heilbrigðisþjónustu.
Samandregið þá telur Óli Björn affarasælast að láta fjármagn fylgja sjúklingi. Hann telur að þar með væri stuðlað að því að peningar rynnu þangað sem þeirra er helst þörf og væri auk þess afkastahvetjandi fyrirkomulag. Stofnanir legðu sig betur fram um að veita tiltekna þjónustu til að ná í fjármagn og allir högnuðust fyrir vikið. Þetta kann að vera rétt svo langt sem það nær.
Þeir sem stjórna framboði stýra för
En þarna er líka til staðar hættan á að einstakar stofnanir fari að stýra áherslum í þróun heilbrigðiskerfisins. Og með tilkomu fjárfesta sem hefðu auga fyrir því hvernig hraðvirkast væri að mala gullið, yrði framboð á þjónustu samkvæmt slíkum útreikningum.
Ef fjármunir væru ótakmarkaðir kynni þetta að ganga, en það eru þeir ekki! Þess vegna er þörf á að byggja framþróun kerfisins á yfirvegaðri heildarsýn. Svipuð umræða kom upp í kjölfar stofnunar einkaháskóla sem lögum samkvæmt höfðu sjálfkrafa tilkall ofan í buddur okkar skattgreiðenda að því tilskyldu að þeir uppfylltu tiltekin skilyrði. Auðvitað var velgengni þeirra háð eftirspurn námsmanna og var hún því ákveðinn varnagli. Sá nagli hélt hins vegar ekki þegar stefnumótun var annars vegar um þróun menntakerfisins og ráðstöfun á takmörkuðum fjármunum.
Eiga læknar að keppa á grundvelli verðlags?
Herða mætti á eftirspurnarþættinum með því að tengja hann fjárhag notenda. Þegar örendi skattgreiðenda þryti ættu sjúklingar þess kost að greiða úr eigin vasa. Slíkt yrði hins vegar fráhvarf frá þeirri meginhugsun sem við höfum byggt á, nefnilega þeirri að ef læknar á annað borð eru þátttakendur í almenna sjúkratryggingakerfinu þá skuli þeir vera það alla leið og ekki heimilt að smyrja ofan á greiðslur frá sjúklingum umfram það sem gert er ráð fyrir í niðurnjörvuðum samningum við hið opinbera.
Á Alþingi hefur sú hugsun ítrekað komið fram að heimila skuli læknum að keppast um sjúklinga á samkeppnismarkaði, bjóða upp á tiltekna þjónustu á tilteknu verði sem þá tæki mið af framboði og eftirspurn. Mér leikur forvitni á að vita hvort Sjálfstæðisflokkurinn vilji heimila slíkt eins og sumir þingmenn hafa talað fyrir á Alþingi. Talsmenn flokksins á borð við Óla Björn Kárason hafa ekki talað skýrt að þessu leyti. Þörf er á því að þeir geri það svo við vitum nákvæmlega hvert förinni er heitið.
Kostnaðarsöm yfirbygging
Gríðarlega mikilvægt era ð taka þessa umræðu nú áður en fjárfestar taka til sín stefnumótunarvaldið. Mikilvægt er að gefa sér góðan tíma til að brjóta til mergjar reynslu annarra þjóða. Hvað það varðar að fjármagn fylgi sjúklingi, þá mun það til dæmis vera reynsla margra nágrannaþjóða eða svæða innan þeirra, að slík kerfi krefjist mikillar yfirbyggingar ef þessi leið á að ganga upp. Þá má ætla að sú yfirbygging, sem greiðandinn yrði að koma upp, væri hlutfallslega stærri þar sem einingar eru litlar, eins og hjá okkur hér á landi.
Útboð heilsugæslunnar
Útboð á heilsuþjónustu er annað form sem rætt hefur verið og praktíserað - að bjóða út þjónustu til heilsugæslu- og þjónustustöðva. Sannfærandi er að ná megi hagstæðum kjörum á upphafsstigi slíks ferlis en mér er það ráðgáta hvernig þetta gæti tryggt hag skattgreiðenda þegar horft er til langs tíma. Þegar búið er að koma þjónustunni í hendur stórra eininga á ég erfitt með að sjá að aftur verði snúið og efnt til raunverulegs útboðs, einfaldlega vegna þess að aðrar einingar eru ólíklegar til að verða settar á laggirnar til þess að keppa við fyrri samningshafa.
Útboð á tilteknum læknisverkum hafa einnig verið rædd. Þar kann eitt að gilda um þéttbýli og annað um dreifbýli. Það væri fráleitt að rústa góðri þjónustu úti á landi í anda útboðs, og halda svo að hún sé tilbúin að taka við aftur ef útboðstakinn af einhverjum ástæðum gengur úr skaftinu.
Aftur hér þarf að tala skýrar.