SKREF EN VARLA HEILLASKREF

Birtist í Morgunblaðinu 08.06.22.
Laugardaginn 21. maí skrifaði Björn Bjarnason, fyrrverandi þingmaður með meiru, grein í Morgunblaðið undir fyrirsögninni Sögulegt heillaskref í NATO. Þar segir Björn og er skýjum ofar: „NATO-atburðarásin í Finnlandi og Svíþjóð undanfarnar vikur er skólabókardæmi um vel heppnaða framkvæmd á flóknum og viðkvæmum lýðræðislegum ákvörðunum.“
Hér er að sjálfsögðu vísað til þess að sænska ríkisstjórnin hefur fengið stuðning þingsins til að fara með Svíþjóð inn í hernaðarbandalagið NATÓ og rjúfa þar með langa hlutleysishefð Svía. Hve raunsönn sú hlutleysisstefna hefur verið síðustu árin er svo álitamál en staðreyndin er engu að síður sú að utan NATÓ hafa Svíar staðið.

Sögulega heillaskrefið of viðkvæmt fyrir lýðræðið?

Sama á við um Finna. En í Finnlandi skal einnig stigið hið „sögulega heillaskref“, sem Björn Bjarnason nefnir svo. Hinar „viðkvæmu lýðræðislegu ákvarðanir“ eru ekki lýðræðislegri en svo að í hvorugu landinu, hvorki í Svíþjóð né Finnlandi, stendur til að komast að niðurstöðu lýðræðislega með því að efna til þjóðaratkvæðagreiðslu. Hugsanlega yrði það of viðkvæmt en varla of lýðræðislegt.

Einu sinni var ...

Sú var tíðin að Svíþjóð var ímynd ríkis sem lagði upp úr sjálfstæðri hugsun, var hlutlaust í þeim tilgangi, og stóð utan hernaðarbandalaga. Svíþjóð bjó vissulega við ýmsar mótsagnir, gagnrýndi stríð en seldi vopn. Og þar var að sjálfsögðu að finna allt hið pólitíska litróf. Yfirhöndina höfðu þó lengi vel  öfl sem vildu félagslegt réttlæti heima fyrir og í heiminum öllum. Og þegar Pinochet keyrði Chile undir ok fasisma áttu pólitískir flóttamenn þaðan athvarf í Svíþjóð. Þetta átti líka við um Kúrda sem flúðu undan ofsóknum í Tyrklandi en þar skal þó hafður fyrirvari á.
Kúrdarnir áttu nefnilega lengi við andstreymi að etja í Svíþjóð, var jafnvel borið á brýn að hafa myrt Olov Palme forsætisráðherra árið 1986 þótt það hafi ekki átt við rök að styðjast. Margir grunuðu pólitíska andstæðinga Kúrda um að hafa viljað koma á þá óorði með ósönnum og rætnum söguburði. Skipulegur undirróður í stórveldapólitík er ekki nýr af nálinni.  

Mannréttindi Kúrda verði skiptimynt

Nú eru Kúrdar aftur á dagskrá í Svíþjóð. Það gerðist samhliða því að Svíar lýstu því yfir að þeir vildu komast í NATÓ. Gott og vel sagði Erdogan Tyrklandsforseti - eða á þá leið - en þá þurfið þið að makka rétt við mig gagnvart Kúrdum.
Forkólfar NATÓ brugðust við í snarhasti og sögðu eftir „þreifingar“ að sátt muni án efa nást. Þetta staðfesti svo forsætisráðherra Svíþjóðar Magdalena Andersson sem segist hafa átt gott samtal við Erdogan um þessi efni. Hún kvaðst vongóð um að málin leystust enda líti Svíar á baráttusveitir Kúrda sem hryðjuverkamenn. Í yfirlýsingu ráðherrans segir: „Ég lagði á það áherslu að Svíþjóð fagni því að geta átt samstarf í baráttunni gegn alþjóðlegum hryðjuverkum og ég ítrekaði að Svíþjóð styddi baráttu gegn hryðkjuverkum og að PKK skuli vera skilgreint sem hryjðuverkasamtök.“

Ekki ný afstaða í Svíþjóð

Og til áréttingar tvítar síðan utanríkisráðherrann Ann Linde, að afstaða sænskra yfirvalda hvað baráttu Kúrda varðar sé ekki ný af nálinni, sænsk stjórnvöld hafi skilgreint PKK sem hryðjuverkamenn þegar á níunda áratugnum, og sé allt óbreytt hvað það varðar: „Vegna þeirra rangfærlsna sem víða hafa komið fram um (Svíþjóð og) PKK, þá minni ég á að (sænska) ríkisstjórnin undir forsæti Olovs Palme var fyrst (eftir þeirri tyrknesku) að skilgreina PKK sem hryðjuverkasamtök, þegar árið 1984. ... ESB fylgi í kjölfarið árið 2002 ... Þessi afstaða hefur ekki breyst.“

En það sem er þó nýtt ...

Mikið rétt þetta er ekki ný afstaða. Það sem er þó nýtt er að heimurinn hefur breyst á þeim tæplega fjörutíu árum síðan baráttusveitir Kúrda komust í ónáð.
Til upprifjunar: Í áratugi, en með hléum þó, hefur verið háð borgarastyrjöld í Tyrklandi eða allar götur frá því gömlu nýlenduveldin skiptu þessum hluta heimsins niður með eigin hagsmuni að leiðarljósi og reglustiku að vopni.
Um tíma stóð reyndar til af þeirra hálfu að Kúrdistan yrði sjálfstætt ríki en frá því var horfið til að friðmælast við ríkjandi stjórnvöld í þessum heimshluta sem nú var verið að teikna upp á nýjan leik eftir heimsstyrjöldina fyrri.

Kúrdum meinuð sjálfstjórn og sviptir mannréttindum

Í Tyrklandi var Kúrdum meinuð sjálfstjórn og sviptir mannréttindum, á meðal annars bannað að tala móðurmál sitt. Þeir voru einnig beittir ofbeldi í Írak, Íran og Sýrlandi. Leiðir skildi í baráttu Kúrda í Írak annars vegar og með Kúrdum í Tyrklandi og Sýrlandi hins vegar og hefur upp á síðkastið verið vík milli vina. En undir lok áttunda áratugarins risu Kúrdar í Tyrklandi upp enn einu sinni. Kúrdíski verkamannaflokkurinn, PKK, var stofnaður 1978 og var hann pólitískur armur vopnaðra átaka af hálfu Kúrda.
Árið 1999 var Abdúllah Öcalan foringi flokksins handsamaður í Kenya á leið til Suður Afríku í boði Nelsons Mandela sem þá var orðinn forseti lands síns. Að handtökunni stóðu tyrkneska, bandaríska og ísraelska leyniþjónustan. Áður höfðu Sýrlendingar sem skotið höfðu skjólshúsi yfir Öcalan verið þvingaðir til að gera hann útlægan.

Í fangelsi síðan 1999

Allar götur síðan hefur Öcalan setið á bak við lás og slá á Imrali eyju í Marmarahafinu undan Istanbúl. Á árunum 2013 til 2015 voru fangelsisdyrnar opnaðar til hálfs og stýrði Öcalan þá friðarviðræðum þaðan. Þær lofuðu góðu og óx gengi kúrdíska HDP flokksins sem nú var kominn til sögunnar sem eins konar pólitísk regnhlíf Kúrda og annarra lýðræðislegra fylkinga. Þetta skapaði bjartsýni á friðsamlega lausn en samhliða þessari jákvæðu þróun missti valdaflokkur Erdogans hins vegar meirihluta sinn. Þá var aftur skellt í lás á Imrali eyju og Öcalan einangraður þar á ný; var hann þó löngu hættur að biðja um sjálfstætt ríki og talaði fyrir samningum og friði. Nú þótti hættan sem af honum stafaði vera friðar- og samkomulagsvilji hans! Þess má geta að meðferðin á Öcalan gengur þvert á alþjóðlegar mannréttindaskuldbindingar en því miður er það komið undir hagsmunum ríkjandi afla í heiminum hve stíft skuli fylgja þeim. Í því efni gildir eitt hér og annað þar. 

Tímamótadómur í Belgíu

Ákveðin tímamót urðu í ársbyrjun 2020 þegar æðsti áfrýjunardómstóll Belgíu kvað upp úr með það að rangt væri að skilgreina félaga í PKK flokknum lengur sem hryðjuverkamenn enda tæki engin mannréttindastofnun í Evrópu undir það að flokkurinn falli undir þá skilgreiningu. Hann hafi hins vegar tengst hernaði i borgarastyrjöld engu síður en tyrkneski herinn. Munurinn á því að vera skilgreind sem hryðjuverkasamtök og stríðsaðili er meira en lítill. Hryðjuverkamaður er algerlega réttlaus og það sem meira er, allir sem honum tengjast fremja þar með glæp. Stríðsaðilar eru hins vegar jafn réttháir. Séu framdir stríðsglæpir skulu hinir seku svara til saka, sá aðili stríðsátakanna sem sekt sannast á – ekki aðeins annar aðilinn eins og verið hefur enda tyrkneski herinn laus allra mála í viðueign sinni við „hryðjuverkamenn.“
Þá er þess að geta að þeir sem eru skilgreindir sem hryðjuverkamenn verða landlausir hvarvetna sem þeir stíga fæti í ríkjum sem samþykkja slíkar skilgreiningar. Hvað Kúrdana áhrærir tekur brennimerking þeirra sem hryðjuverkamenn til NATÓ ríkjanna, aðildarríkja Evrópusambandsins og nokkurra ríkja sama sinnis á vettvangi alþjóðastjórnmála.
Það er því mikill barningur fyrir Kúrda í þessum ríkjum að færa sönnur á að þeir hafi engin tengsl átt við PKK og bráðum ef til vill við HDP flokkinn líka gangi áform um að banna hann eftir. 

Segja dómstól grafa undan lög(reglu)!

Stjórnvöld í Tyrklandi viðurkenna ekki niðurstöðu hæstaréttar Belgíu. Það gerir NATÓ heldur ekki. Ráðamenn í Belgíu fylgja þeirri línu sem NATÓ leggur og segja dóminn grafa undan lögum og reglu!
Þess má geta að systursamtök PKK í Norður Sýrlandi YPG, Sjálfsvarnarsveitir Kúrda, voru líka á lista yfir hryðjuverkasamtök þar til Bandaríkjamenn töldu þau geta þjónað sér um skeið í baráttu við íslamista. Bandaríkjamenn höfðu að vísu stutt ISIS með vopnum og fjármunum á meðan það gagnaðist þeim en síðan var tekinn annar kúrs þegar ISIS fór að ná undir sig olíulindum í Norð-austur Sýrlandi og Norð-vestur-Írak. Hagsmunagæslan er alltaf á sínum stað. Við þessi tímamót var YPG tekið af hryðjuverklistanum – um sinn.

Er Erdogan að tala til Washington?

Og reyndar gott betur því 9. maí sl. ákváðu Bandaríkjamenn að enn skyldi YPG séð fyrir vopnum við lítinn fögnuð í Ankara. Þetta hefur reyndar áður gerst en þess jafnan gætt að vopnin séu fyrst og fremst fallin til að beita í návígi en ekki til að hrinda stórskotaárásum og loftárásum tyrkneska hersins. En mér þykir það verðugt til umhugsunar hvort harka Erdogans gegn Svíum og Finnum nú tengist þessu, að hann sé í rauninni að tala við Washington og ná stöðu gagnvart ráðamönnum þar. Hentistefna Bandaríkjamanna er reyndar með ólíkindum, notfæra sér baráttusveitir Kúrda þegar hentar en hreyfa aldrei mótmælum gegn ofbeldi á hendur Kúrdum, segja að þeir „virði að það séu Tyrkir sem beri ábyrgð á eigin þegnum og við syrgjum þá Tyrki sem PKK fellir,“ eins og Jeffrey Flake nýr sendiherra Bnadaríkjanna í Tyrklandi orðaði það í viðtali við ríkisfjölmiðil þar í landi nýlega. En látum slíkar vangaveltur liggja á milli hluta svo og stríðsglæpi tyrkneska hersins sem á þessari stundu herjar á byggðir Kúrda í landamærahéruðum Tyrklands, Íraks og Sýrlands. Það er stærra mál en svo að rúmist hér. 

Lágt risið á Svíum og lítið tilefni til að fagna

En þá aftur að Svíþjóð og fullyrðingum ráðamanna um að allt sé óbreytt varðandi afstöðu sænskra stjórnvalda til baráttu Kúrda í Tyrklandi og Mið-Austurlöndum. Ekki ætla ég að efast um að það sé rétt. En á hinn bóginn hallast ég að því að Svíþjóð Palmes hefði horft til breytinga í Tyrklandi, stöðugt grófari mannréttindabrota af hálfu stjórnvalda þar, tugþúsunda í fangelsum vegna skoðana sinna, ótvíræðra stríðsglæpa að mati mannréttindasamtaka og nú árása á byggðir Kúrda utan landamæra Tyrklands. Þrátt fyrir eyðileggingu og manndráp fær þessi grimmilegi hernaður enga athygli heimsfjölmiðlanna.
Ef afstaða Svía, yfirlýsingar forsætisráðherra og utanríkisráðherra Svíþjóðar eru mátaðar inn í þetta samhengi verður risið á þeim ekki ýkja hátt.